Patrice Lumumba eindelijk in het Belgisch parlement
David Katshiunga brengt zijn succesvolle expo naar het federaal parlement. Samen vormen zijn portretten een steeds genuanceerder portret van de band tussen Congo en België.
Donderdag, op de 62ste verjaardag van de onafhankelijkheid van Congo, opent de expo Authenticité in het federaal parlement. Het is dezelfde succesvolle expo die vorig jaar in Amuz in Antwerpen te zien was, plus één nieuw werk: een portret van Denis Mukwege, de Congolese arts die de Nobelprijs kreeg voor zijn werk met oorlogsslachtoffers in Oost-Congo. ‘De situatie waarin Mukwege zich bevindt, heeft onrechtstreeks veel te maken met de beslissingen die in dit parlement worden genomen’, zegt de kunstenaar, David Katshiunga. ‘Dus ik dacht: als Patrice Lumumba hier mag zijn, dan Denis Mukwege zeker.’ Want hij brengt ook Lumumba naar de cockpit van de democratie. De eerste democratisch verkozen Congolese premier zal twee weken lang groter dan levensecht te zien zijn in de imposante zuilengang op het gelijkvloers.
Politicologe en curator Nadia Nsayi koos een werk van Katshiunga voor de kaft van haar boek Dochter van de dekolonisatie. ‘Ik wist bitter weinig over de kolonisering, dekolonisering en racisme’, zegt Katshiunga. ‘Het waren dingen die ik wel voelde, maar waarvoor ik geen woorden had. Nadia bezorgde me de woorden om met mijn familie over die dingen te spreken. Hun verhalen maakten opeens de achtergrond duidelijk van bepaalde situaties die ik als kind had meegemaakt. Maar mijn neefjes en nichtjes hadden zelfs dat niet, ze konden die verhalen niet plaatsen. Zo groeide het besef dat ik ze vorm moest geven.’
Katshiunga begon aan de werken van Authenticité en met Nsayi heeft hij vaak opgetreden. De eerste tien prints van The only, het werk waarmee het begon, worden tijdens de expo verkocht. De opbrengst gaat naar de organisatie Si jeunesse savait, dat jonge mensen in Kinshasa onder meer helpt hun bedrijf op te starten.
Koning, kerk en kapitaal
Het eerste werk dat Katshiunga maakte, was het drieluik KKK. Koning, kerk en kapitaal. Het is het kwaadste schilderij uit de reeks, de frustratie die hij eerst weg moest schilderen. ‘Ik heb er heel lang over gedaan om dat boek van Nadia uit te lezen: ik las een passage en meteen kwamen de associaties boven. Hier heb ik de koning geschilderd, de top van het systeem. De kerk – waarom denken wij altijd dat Jezus een witte huid heeft en blond haar? En dan het kapitalisme. Ik heb het gezicht van de zakenman bedekt; hij kan ook een Congolees zijn. Leiders als Lumumba worden meestal vermoord door hun broeders. Degenen die de moord organiseren, krijg je niet te zien.’
Lumumba komt maar in één passage van het boek voor. ‘Maar het gaat wel voortdurend over ongelijkheid, en als ik me afvroeg
‘Leiders als Lumumba worden meestal vermoord door hun broeders. Degenen die de moord organiseren, krijg je niet te zien’
of iemand in Congo daar ooit een eind aan wilde maken, kwam ik altijd bij Lumumba uit.’ Hij schilderde hem in een ‘abacost’, het Afrikaanse pak dat Mobutu invoerde in plaats van het westerse pak. ‘De Recours à l’authenticité van Mobutu, het teruggrijpen naar een Afrikaanse identiteit, was een sterk discours. Uiteraard is er een verschil tussen het discours leveren en het uitvoeren. Maar in de jaren zestig mochten Congolezen fier zijn op zichzelf, met trots Lingala of Tshiluba spreken, schoonheid zien en beseffen: dit is van ons. We mochten Muhammad Ali ontvangen in 1974. Als mijn grootvader over dat gevecht sprak, en de sfeer in Kinshasa toen, begon hij altijd breed te lachen, je voelde hoe hij
‘Het restitutie-debat draait om de angst dat Congolezen zelf kunnen beslissen over hun toekomst’
verlangde naar nog zo’n moment van nationale trots. Mobutu was een slimme vent: hij wist heel goed wat hij moest doen om de bevolking achter zich te krijgen. Als hij daarvoor de figuur van Lumumba nodig had, dan organiseerde hij een grootse herdenking voor hem.’
Rijker beeld van kolonisatie
Dat brengt ons bij de overhandiging van de stoffelijke resten van Lumumba aan zijn familie, de spijt van koning Filip en het zeldzame masker dat hij als zoenoffer meenam naar Kinshasa. Een topstuk van het AfricaMuseum in Tervuren, maar geen roofkunst. ‘Wat kun je daarover zeggen?’, zucht Katshiunga. ‘Het debat gaat over restitutie, maar dit wordt bruikleen. Voor mij telt de vraag wie de eigenaar van het werk is. Als dat geen Congolees is, hou het dan. Nu geef je iets dat je elk moment kunt terugvragen, en de discussie over roofkunst wordt ontweken. Waar het in het debat altijd om draait, is de grote angst dat Congolezen zelf kunnen beslissen over hun toekomst. Dat ze kunnen zeggen: nu gaan we dat beeld hier opstellen. Als ik je fiets steel, dan moet jij je toch ook niet tegenover mij verantwoorden voor wat je ermee zal doen als ik hem teruggeef?’
‘Nadat Authenticité in Antwerpen was tentoongesteld, wist ik dat ik dit project hoger wilde krijgen’, vertelt Katshiunga. Hij overlegde met de Europese Commissie in Brussel, ondertussen nodigde het federaal parlement hem uit. Mikt hij hierna op de lobby van Umicore, het vroegere Union Minière, de derde K uit KKK? Katshiunga schiet in de lach. ‘Nu bedrijven nog sterker en machtiger zijn dan kerk en monarchie, zou ik daar heel goed over nadenken. Wat wil het bedrijf bereiken door met mij te werken? Ik wil geen symbool worden waarachter iemand zich kan verbergen. Wat zou ik willen tonen?’
‘Ik ben blij met deze expo: het Belgische parlement is een belangrijk instituut. Als de werken, die samen een verhaal vertellen, ook in andere instituten worden getoond, zoals in de Universiteit Antwerpen, dat het portret van Lumumba heeft aangekocht, krijgen jongeren een rijker en levendiger beeld van wat kolonisatie, discriminatie en racisme inhouden. Velen van hen zijn zich niet bewust van hun racistische vooroordelen. Ik neem hen dat ook niet kwalijk: hun ouders dachten daar ook niet over na. Maar door deze verhalen te vertellen, geef je hen een sleutel voor als ze meer willen weten.’
Inge Schelstraete Dieter Telemans
Authenticité, federaal parlement, Brussel, 30 juni-14 juli. Gratis, maar reserveren is verplicht.