Als de Maas blijft zakken, komt Vlaanderen water tekort
Vlaanderen is erg afhankelijk van het water van de Maas. Het veranderende klimaat heeft weinig opbeurends in petto, tekorten dreigen. ‘Het was in 2019 en 2020 al kantje boord.’
De komende decennia dreigt de Maas in de zomer vaker onvoldoende water te hebben. Dat kan de drinkwatervoorziening in Vlaanderen en in het zuiden van Nederland in het gedrang brengen. Dat is de alarmerende boodschap in een studie van het Nederlandse kennisinstituut Deltares, in opdracht van de drinkwaterbedrijven, verenigd in Riwa-Maas.
Zeven miljoen Vlamingen en Nederlanders zijn voor hun drinkwater afhankelijk van de Maas (zie kaart). In Vlaanderen gebeurt dat via een omweg langs het Albertkanaal. 40 procent van het Vlaamse leidingwater wordt uit dat kanaal gewonnen.
De Maas put haar water vooral uit neerslag. Als het lang weinig regent, laat zich dat voelen. Zeker in tijden van opwarming, wanneer er ook meer water verdampt. De kritieke periode is het einde van de zomer, zeg maar augustus en september. ‘In vrijwel alle klimaatscenario’s neemt het debiet van de Maas in de zomermaanden af’, liet Marjolein Mens, expert bij Deltares,
optekenen in de krant NRC. Verontrustend, zeggen ze bij RiwaMaas.
‘Er is reden tot bezorgdheid’, zegt ook professor Patrick Willems, waterbouwkundige aan de KU Leuven. ‘In de gemiddelde scenario’s zou tegen het einde van deze eeuw het zomerse Maasdebiet al met de helft kunnen terug vallen. In het slechtste scenario wordt dat 70 procent.’
Verdrag met Nederland
De Maas schenkt ons niet alleen drinkwater, ook veel economische activiteiten zijn afhankelijk van de rivier. De scheepvaart op het Albertkanaal, om er maar een te noemen, maar ook een rist bedrijven langs dat kanaal, denk aan chemische industrie of betoncentrales.
Alles samen wordt er jaarlijks zowat 470 miljoen kubieke meter water uit de Maas verbruikt in Vlaanderen. 140 miljoen daarvan is bestemd voor leidingwater, voor zowel gezinnen als bedrijven. De industrie is goed voor nog eens 204 miljoen kuub. Ook landbouw, natuur en recreatie slorpen 100 miljoen kuub op. Voor energie is er ten slotte nog 20 miljoen nodig.
De Maas is een grensoverschrijdende rivier. Hij ontspringt in Frankrijk en komt via Wallonië naar Vlaanderen en Nederland. Vlaanderen heeft met zijn noorderburen een verdrag gesloten waarin een gegarandeerde minimale afvoer van Maaswater in hun richting werd afgesproken. Als het debiet onder de 60 kubieke meter per seconde zakt, dan moet 10 kuub daarvan ongemoeid blijven, zodat er in de Maas nog voldoende water stroomt om de ecologie van de vallei niet in gevaar te brengen. De
PatrickWillemsrest wordt evenredig tussen Vlaanderen en Nederland verdeeld.
Zakt het debiet verder naar 30 kuub per seconde, dan heerst er officieel schaarste. Dan blijft die 10 kuub voor ecologie gereserveerd en moeten Vlaanderen en Nederland het met ieder 10 kuub stellen.
Spaarbekkens
Is dat voldoende? Reken je de 470 miljoen kuub die Vlaanderen jaarlijks gebruikt om, dan kom je uit op een behoefte van 15 kuub per seconde, waarvan 4 voor drinkwater en 7 voor de industrie. ‘Met een aanvoer van slechts 10 kuub kampen we dus met een watertekort', zegt Willems.
Dan komt het ‘reactief afwegingskader voor prioritair watergebruik’ in werking, in de media vaak ‘afschakelplan’ genoemd. Gebruikers moeten dan stelselmatig hun watergebruik terugschroeven of stopzetten (zie inzet). De economische schade van schaarste in het Albertkanaal zou tot 450 miljoen euro per dag oplopen.
Hoe dicht hebben we al bij een crisissituatie gezeten? In september 2019 daalde het Maasdebiet naar 35 kuub per seconde. In september 2020 flirtte het met de kritische drempel van 30. ‘Het was toen kantje boord’, zegt Willems. ‘Eigenlijk zitten we al vanaf 40 kuub in de problemen, want dan mag Vlaanderen er nog maar 15 onttrekken, wat al onvoldoende is.’
Terwijl Nederland nog grote waterreservoirs heeft om uit te putten, zoals de Biesbosch, heeft Vlaanderen die niet. Willems: ‘Er zit nog voor een drietal weken drinkwater in de spaarbekkens, maar daarna is het op. We zouden eventjes water kunnen transporteren vanuit regio’s waar nog wel water beschikbaar is, maar lang gaan we ons daar niet mee redden. Gezien de risico’s moeten waterbeheerders en drinkwaterbedrijven naar oplossingen zoeken. Bedrijven kunnen hun afvalwater zuiveren en hergebruiken, gezinnen springen best zuiniger om met leidingwater.’
‘Er zit nog voor een drietal weken drinkwater in de spaarbekkens, maar daarna is het op’
WaterbouwkundigeKULeuven
AlserteweinigwaterdoordeMaasendushetAlbertkanaalstroomt,wordenstapsgewijsbesparendemaatregelenvankracht,naarmatedeschaarsteergerwordt.Ditisdevolgordeuithet‘reactiefafwegingskader’. voeren,gaandicht.Eerstvoordehelft,danvoor80procent.