Belgische sterrenkundige maakt kans op Nobelprijs fysica
Wint straks een Belgische vrouw een Nobelprijs? Om het historische onevenwicht tussen de geslachten van laureaten bij te stellen zou dat geen slechte zaak zijn.
Eerder dit jaar won de Leuvense sterrenkundige Conny Aerts (56) samen met twee buitenlandse collega’s de Noorse Kavli-prijs voor astrofysica voor haar baanbrekende onderzoek naar sterbevingen. Bommetje!, want de Kavliprijs komt niet alleen wat prijzengeld (955.000 euro) betreft in de buurt van de Nobelprijs, hij wordt ook als een opstapje naar de hoogste wetenschappelijke bekroning gezien. Van de 65 Kavli-laureaten hebben er, sinds de prijs in 2005 werd ingesteld, al tien de Nobelprijs gekregen.
Welaan dan: is Conny Aerts, met een Kavli achter haar naam, komende dinsdag kanshebber op de Nobelprijs fysica?
‘Ik mag het hopen’, reageert Leen Decin, KU Leuven-astronome en collega van Aerts, gedecideerd. ‘Het zou fantastisch zijn voor Conny. Ze heeft haar hele carrière aan dit onderzoek gewijd. Helaas beloont het Nobelcomité doorgaans liever onverwachte, verrassende ontdekkingen dan doorgedreven fundamenteel werk zoals het hare. Bovendien is de astrofysica de voorbije jaren al een paar keer in de prijzen gevallen. Wellicht heeft Stockholm even zin in wat anders.’
Ook Thomas Hertog, theoretisch natuurkundige aan de KU Leuven, verwacht dat het Nobelcomité dit jaar zijn laureaten in een andere hoek van de fysica dan die van de sterrenkunde zal zoeken. ‘De natuurkunde is een bijzonder breed domein: voor het Nobelcomité is er keuze te over. Mogelijk maakt de toegepaste fysica dit jaar een goede kans? Of de grondslagen van kwantumcomputing?’
Misschien te recent
Wat eveneens pleit tegen Aerts’ kansen om dit jaar al een Nobel mee naar huis te
nemen – nog afgezien van de vraag of het nieuws daarvan het Nobelselectiecomite tijdig heeft bereikt (zie inzet) – is dat ze de Kavli nog maar pas in ontvangst heeft genomen. Het Nobelcomité staat erom bekend dat het niet over één nacht ijs gaat, brengt Decin in herinnering. ‘Er zit vaak flink wat tijd tussen het moment van een wetenschappelijke ontdekking en de bekroning ervan. Kijk maar naar de Nobelprijs voor de ontdekking van planeten buiten ons zonnestelsel. De eerste exoplaneet werd al in 1995 waargenomen, maar de Nobelprijs volgde pas in 2019.’
‘De Zweden nemen graag hun tijd’, zegt ook Hertog. ‘Maar soms kan het ook snel gaan. De ontdekking van het Higgsdeeltje en de waarneming van zwaartekrachtgolven, bijvoorbeeld, werden vrijwel meteen met een Nobelprijs bekroond. Daar staat tegenover dat sommige laureaten wel vijftig jaar op hun bekroning hebben moeten wachten. Zoals Roger Penrose, die pas in 2020 werd gelauwerd voor zijn werk over zwarte gaten, dat hij al in 1964 verrichtte. Toen hij de prijs in ontvangst nam, was hij 89 jaar oud – ik wens Conny een lang leven toe en hoop van harte dat het er ooit van komt.’
Op de radar van het Nobelcomité komen is een noodzakelijke eerste stap om de hoogste wetenschappelijke onderscheiding te winnen, zegt Hertog, en met de Kavli-prijs heeft Aerts wat dat betreft een belangrijke stap gezet. ‘Maar behalve een onberispelijk wetenschappelijk palmares komt er ook ontzettend veel politiek lobbywerk kijken bij de strijd om een Nobelmedaille’, zegt Decin. ‘Voor vrouwen is de strijd om onder de aandacht van het Nobelcomité te komen en te blijven, nog zwaarder dan voor mannen. Vergeet niet dat de wetenschappers die worden aangezocht om Nobelprijskandidaten voor te dragen bij het comité (zie inzet), in meerderheid mannen zijn, net als de commissieleden die beslissen naar wie de prijs uiteindelijk gaat. Dat speelt bepaald niet in het voordeel van vrouwelijke wetenschappers: onder de 218 wetenschappers die een Nobelprijs fysica hebben gekregen, zijn maar vier vrouwen. Al zijn al veel stappen gezet om bewuste vooringenomenheid tegen te gaan, onbewuste vooroordelen heeft iedereen. En die zijn veel moeilijker weg te werken.’
‘Behalve een onberispelijk wetenschappelijk palmares komt er ook ontzettend veel politiek lobbywerk kijken bij de strijd om een Nobelmedaille’ Leen Decin
AstronomeKULeuven