Een diverse samenleving vergt een divers lerarenkorps
Door kandidaat-leerkrachten met een hoofddoek te weigeren, zetten scholen de toekomst van een volledige, diverse jonge generatie op het spel, schrijven Samira Azabar en Ida Dequeecker.
De verantwoordelijken voor de lerarenopleiding aan verschillende hogescholen luiden de alarmbel: ze nemen het op voor hun studenten die geen stageplaats vinden omdat ze een hoofddoek dragen (DS 15 november). Het ongeziene lerarentekort maakt die noodkreet nog prangender.
De lapidaire reactie van Ben Weyts, alsof hij hier geen woorden meer aan vuil wil maken, was: ‘De kandidaat-leerkracht moet zich aanpassen aan de keuzes van de school’ (DS 15 november). Dat maakte meteen duidelijk dat van de politiek weinig inbreng te verwachten valt. Politici maken zich er maar al te vaak van af door te verwijzen naar ‘autonomie van scholen’ zonder stil te staan bij de discriminerende inhoud van maatregelen op basis van religieuze overtuigingen. Dat is problematisch. Te meer omdat het hier om een meervoudige discriminatie gaat: vrouw zijn, (vaak) behoren tot een etnische minderheid en gelovig zijn.
Inmiddels hebben de vele getuigenissen van vrouwen de meeste argumenten vakkundig van tafel geveegd. Om te beginnen is voor hen niet de hoofddoek onderdrukkend, wel het hoofddoekenverbod. Ze volgen bovendien de Vlaamse overheid: neutraliteit en non-discriminatie worden bereikt door een professionele en neutrale dienstverlening. Ze staan ook te popelen om hun verworven competenties in de praktijk om te zetten en een bijdrage te leveren aan de samenleving.
We creëren twee soorten burgers: zij die zich de toekomstige elite van het land weten, en zij die meekrijgen dat ze er toch niet helemaal bij horen
Uit eerder onderzoek naar diversiteit op de werkvloer, uitgevoerd door Trendhuis in 2017, bleek dat zes op de tien ondervraagden (vooral vrouwen, jongeren en hooggeschoolden) een leerkracht met een hoofddoek wel vonden kunnen. Dat wijst op een erkenning van de maatschappelijke meerwaarde van de toenemende diversiteit in de samenleving. Scholen moeten dus niet vrezen om ‘de eerste te zijn die de hoofddoek bij leerkrachten toelaat’. Die pioniersrol werd al opgenomen, zelfs door scholen in het gemeenschapsonderwijs, al komen ze er niet mee naar buiten uit vrees voor repercussies. Waarmee ook de betrokkenen monddood gemaakt worden.
Onthutsende cijfers
Net dat zou centraal moeten staan in dit debat, naast de verregaande gevolgen van de uitsluiting van vrouwen in het onderwijs en op de arbeidsmarkt. De belangrijkste kwestie is: hoe richten we de school van de superdiverse samenleving in? Is het nog houdbaar dat het lerarenkorps overwegend bestaat uit witte mensen uit de middenklasse, terwijl het leerlingenbestand voortdurend diverser wordt? Hoe kunnen we verantwoorden dat we essentiële diversiteitskenmerken van het lerarenkorps de facto uitvlakken? In een recent rapport adviseerde de SociaalEconomische Raad van Vlaanderen (Serv) om werk te maken van meer diversiteit in het onderwijspersoneel. De Serv sluit zich daarmee aan bij de talrijke onderzoeken die uitwijzen dat meer diversiteit onder het personeel ook leidt tot beter onderwijs en tot meer voeling met de leefwereld van álle leerlingen.
Waar wachten we op? Waarom laten we emoties zoals angst voor het onbekende primeren op ratio? Want de situatie is dramatisch. Zo zou hooguit 6,4 procent van het onderwijzend personeel een migratieachtergrond hebben. De cijfers zijn nog onthutsender als je ze in detail bekijkt, want 4 procent van de leerkrachten komt uit andere EU-lidstaten (Nederland, Frankrijk, Duitsland) terwijl maar 2,4 procent van het lerarenkorps niet-Europese migratieroots heeft. Dat staat in schril contrast met de verhoudingen in de algemene bevolking: een kwart van alle Vlamingen heeft een migratieachtergrond. Wat doet dat met kinderen van kleur, die zichzelf niet gerepresenteerd zien in de klaslokalen? Of met leerkrachten in de leraarskamers?
Dromen die in rook opgaan
Wat betekent zoiets voor de samenleving van morgen? Ons baart dat grote zorgen. Iedereen weet dat het onderwijs de toekomstige generaties vorm geeft. Er zijn zoveel getuigenissen van leerlingen van een diverse etnische en religieuze afkomst waaruit blijkt dat de meerderheid van het onderwijzend personeel hun capaciteiten niet erkenden, dat ze zich de vreemde eend in de bijt voelden omdat ze zich niet herkenden in hun leerkrachten, of dat leerkrachten hun afkomst problematiseerden door een eindeloze reeks
Confronterend om te merken hoe snel mijn zogenaamd weldenkende ik was overgegaan tot morele oordeelsvorming en intentieprocessen
dan ooit. Ze vereist ook goodwill van twee kanten. Beide partijen moeten bereid zijn alle luie oordelen over elkaar op te schorten en echt naar elkaar te luisteren. Als dat lukt, kunnen er wonderlijke dingen gebeuren. Voor mij leidde het tot een bijzonder fijne, indringende ontmoeting met een trans persoon die zich in deze krant als een scherp critica van mij had geuit (DS 28 mei).
Selm Merel Wenselaers had als eerste de hand uitgestoken. Uit haar mail, waarin ze het scherpe van haar reactie kaderde, sprak veel kwetsbaarheid. Plots moest ik schakelen in mijn hoofd: het beeld dat ik van haar had geconstrueerd, bleek een absolute karikatuur. Confronterend wel, om te merken hoe snel mijn zogenaamd weldenkende ik was overgegaan tot morele oordeelsvorming en intentieprocessen. Bij Selm was dat weinig anders. Ook zij had een bepaald beeld, dat niet strookte met de persoon die ze leerde kennen tijdens onze lunch samen, bij mij thuis. Het onderstreepte wat Beeckman schreef: ‘Als je in het publieke domein spreekt, ontsnap je altijd een beetje aan jezelf.’ Je kunt niet controleren hoe anderen jou percipiëren. Met die perceptie kan het lelijk mislopen.
Bijna vijf uur hebben Selm en ik gepraat. We luisterden naar elkaars ervaringen, motivaties, angsten. We wilden niet overtuigen, wel begrijpen. Zelden heb ik zo’n sfeer van oprechte intellectuele openheid meegemaakt, vrij van pogingen om de ander in het defensief te dringen. Zo zou debat altijd moeten zijn: vrij van lui denken.
We namen afscheid met een knuffel en de belofte ons in bronmateriaal van de ander te verdiepen. Het artikel uit De Groene Amsterdammer dat Selm me stuurde, over de wereldwijd groeiende macht en invloed van ultraconservatieve christenen, deed me huiveren. Ze organiseren zich internationaal, smeden banden met extreemrechts en hebben geld. Ze ijveren voor een Europa zonder lgbtirechten en zonder recht op abortus, echtscheiding of anticonceptie. Ik snap nu beter waarom trans personen zo heftig reageren op kritische bedenkingen. De reactionaire krachten die ermee aan de haal gaan, vormen een reële dreiging. Ook in Vlaanderen, zoals nieuwsmedium Apache aantoonde in een stuk over het duistere netwerk achter Dries Van Langenhove. Een eerlijk debat met antidemocraten kun je wellicht vergeten. Op onze hoede blijven is de boodschap.