Veroordeling in MH17-zaak is van symbolisch belang
Twee Russen en een Oekraïner krijgen van een Nederlandse rechter levenslang voor hun betrokkenheid bij de ramp met MH17. Een strafuitvoering zit er niet aan te komen, maar het vonnis is relevant.
Al jaren, zelfs al in de dagen na de ramp, was het publieke oordeel duidelijk: de Boeing van Malaysia Airlines met 298 inzittenden werd in juli 2014 uit de lucht geschoten door een Russische Buk-raket. Onderzoeksgroep Bellingcat reconstrueerde op basis van publieke informatie het traject van het raketkonvooi, en wie er leiding aan gaf. Ook het internationale Joint Investigation Team, dat bewijselementen moest verzamelen voor de gerechtelijke vervolging, communiceerde over de verdachten met een openheid die ongewoon is voor dit soort zaken.
Toch is de veroordeling van de Russen Igor Girkin en Sergei Doebinski en de Oekraïner Leonid Ghartsjenko een cruciale stap in het hele MH17-verhaal. In de eerste plaats voor de nabestaanden van de 298 slachtoffers, onder wie 193 Nederlanders en zes Belgen. Nu heeft de rechtbank in het Justitieel Complex op Schiphol officieel uitgesproken wie medeverantwoordelijk is voor de dood van hun dierbaren, en in welke omstandigheden dat gebeurde. Dat kan helpen bij de verwerking. Ze krijgen samen ook een schadevergoeding van in totaal ruim zestien miljoen euro toegekend, al wordt het nog een lange gerechtelijke weg tot die mogelijk wordt uitbetaald.
Voor de daders is duidelijk dat ze zelfs bij een complexe aanslag als deze, waarbij er een troebele
commandoketen in het spel is, hun veroordeling niet kunnen ontlopen. En dan is er nog de waarde van de uitspraak op internationaal vlak. Rusland ontkende dat het in 2014 betrokken was bij de oorlog in Oekraïne – hun versie was dat de oostelijke separatisten toen op eigen houtje handelden. Met de veroordeling van twee Russen wordt de link nu wel formeel gelegd. Tegen de achtergrond van de onverholen Russische invasie die in februari begon, is het vonnis over MH17 pertinent.
‘Uit een overvloed aan aanwijzingen volgt dat vanaf half mei 2014 de DPR (de zelfverklaarde Volksrepubliek Donetsk, red.) feitelijk werd aangestuurd vanuit de Russische Federatie’, zei rechtbankvoorzitter Hendrik Steenhuis toen hij het vonnis voorlas.
Medeplegers
Geen van de drie veroordeelden (zie inzet) vuurde eigenhandig de raket af. Zij vormden de verbinding tussen de eigenlijke bemanning van de raketlanceerder en de eigenaar ervan: de Russische Federatie. De Buk-Telar-raketinstallatie die in juli 2014 vanuit Rusland naar Oost-Oekraïne trok, kwam er op initiatief van de eerste veroordeelde Sergei Doebinski. De rechtbank ziet hem als een bevelvoerende commandant binnen de DPR. Voor de praktische begeleiding en beveiliging van dat transport stelde Doebinski als uitvoerend commandant Leonid Ghartsjenko aan, de tweede veroordeelde. Hun betrokkenheid was zo nauw, vindt de rechtbank, dat ze moeten worden beschouwd als medeplegers die ‘nauw en bewust hebben samengewerkt met elkaar en de bemanning van de Buk-Telar’.
De laatste veroordeelde, Igor Girkin, is de meest publieke figuur van de drie. De ultranationalistische Rus was destijds minister van Defensie in de zelfverklaarde Volksrepubliek Donetsk. ‘Het kan niet bewezen worden dat Girkin vooraf wist dat de Buk-Telar beschikbaar was’, vindt de rechtbank. ‘Maar vanwege zijn positie is het wel zeer aannemelijk. Als hoogste militair had hij ook de mogelijkheid om te beslissen over de inzet van het raketsysteem. We kunnen ook zeggen dat hij die inzet, zelfs met doden tot gevolg, aanvaardbaar vond. Na 17 juli 2014 heeft hij zich actief ingezet om de gebruikte Buk-Telar zo snel mogelijk te laten verdwijnen. Omwille van zijn functie wordt hij daarom verantwoordelijk gehouden voor het doen verongelukken van MH17 en de moord op de 298 inzittenden.’
Geen uitlevering
Zelfs bij een complexe zaak, waarbij een troebele commandoketen betrokken is, kunnen daders hun veroordeling niet ontlopen
Een vierde beklaagde, de Rus Oleg Poelatov, werd vrijgesproken omdat er geen bewijs is dat hij betrokken was bij de bewuste BukTelar. Poelatov was de enige van de beklaagden die zich tijdens het proces liet vertegenwoordigen door advocaten.
De drie veroordeelden krijgen een levenslange gevangenisstraf opgelegd. Het is zeer twijfelachtig of ze die ooit zullen uitzitten. Zolang ze niet worden opgepakt door een (pro)westerse veiligheidsdienst, is die kans erg klein. Rusland levert geen onderdanen uit.
Tegen de uitspraak kunnen de veroordeelden en het openbaar ministerie nog in beroep gaan. Intussen lopen er ook nog andere onderzoeken en procedures rond MH17, waarbij Rusland uitdrukkelijk in het vizier wordt genomen.