Ave Sponsianus, de keizer van wie we dachten dat hij niet bestond

De Romeinse spookkeizer Sponsianus, aan wiens bestaan werd getwijfeld, heeft dan toch geleefd.

De Romeinse veldheer Sponsianus was geen lieverdje. In de derde eeuw van onze jaartelling maakte hij zich dienstbaar voor het oude Rome als veroveraar van vreemde landsdelen. Toen hij daar eenmaal genoeg van had gekregen, ging hij voor de hoofdprijs door de toenmalige keizer Marcus Julius Filippus (‘Filips de Arabier’, keizer van 244 tot 249) van de troon te stoten en zelf diens plaats in te nemen.

Genoeg wapenfeiten, zou je zeggen, om meerdere bladzijden in de Romeinse geschiedschrijving voor jezelf op te mogen eisen. Maar vreemd genoeg wordt in de annalen van het oude Rome met geen woord over een keizer Sponsianus gerept. Het enige spoor van zijn bestaan vormt een muntstuk dat in 1713 in Transsylvanië werd opgedolven, samen met enkele andere geldstukken waarop de keizers Filips de Arabier en Gordianus III (regeerperiode 238-244) zijn afgebeeld. Als opschrift heeft de munt ‘Imp Sponsiani’, waarbij ‘Imp’ staat voor imperator, de hoogste militaire rang in het Romeinse

Rijk. Op de munt is een man afgebeeld met een forse kin en bolle ogen die de stralenkroon van een keizer draagt.

‘Barbaarse munt’

Omdat de Romeinen gedurende een groot deel van hun geschiedenis munten sloegen met portretten van de op dat moment heersende keizers, werd vermoed dat ook Sponsianus in dat rijtje machthebbers moet hebben gefigureerd. Maar omdat de Sponsianusmunt ‘barbaars en vreemd’ werd bevonden door experts, en de achterzijde een kopie leek te zijn van een republikeinse munt, geslagen in 135 voor Christus, rees er ook twijfel. Was de munt een vervalsing, in de achttiende eeuw gemaakt om aan verzamelaars te verkopen? Had er ooit wel echt een keizer Sponsianus bestaan?

Jazeker, hij heeft bestaan, schrijven onderzoekers van het Londense University College deze week in het tijdschrift Plos One, op basis van een nieuwe analyse van de in 1713 opgegraven munt. Hun analyse suggereert dat het geldstuk authentiek is, en de erop afgebeelde Sponsianus inderdaad aan de macht was rond 260 na Christus. Vergeleken met authentieke Romeinse gouden munten uit dezelfde periode vertoont de Sponsianusmunt precies dezelfde sporen van gebruik en slijtage.

Usurpator

Bovendien is de naam Sponsianus op zich al een indicatie voor echtheid, schrijven de onderzoekers. Vanuit het oogpunt van een hypothetische vervalser ligt die naamkeuze allesbehalve voor de hand. In 1713, toen de munt werd gevonden, stond ‘Sponsianus’ nog niet eens bekend als een naam die ooit in het oude Rome had bestaan. Later kwam slechts één ander geval aan het licht, uit een grafinscriptie in Rome uit de eerste eeuw, van een persoon met dezelfde naam. Het kan niet anders of Sponsianus moet een historisch personage zijn geweest, aldus de onderzoekers.

Maar daarmee was hij natuurlijk nog geen keizer. De onderzoekers vermoeden dat Sponsianus een rebelse legeraanvoerder kan zijn geweest tijdens de regeerperiode van keizer Gallienus (260-268), toen het Romeinse Rijk in drie grote stukken uiteenviel. Ze denken dat de Romeinse provincie Dacië (het latere Transsylvanië) rond 260

Toen de munt werd gevonden, stond ‘Sponsianus’ nog niet eens bekend als een naam die ooit in het oude Rome had bestaan

werd afgesneden van het keizerlijke centrum en om de economie op gang te houden zelf munten begon uit te geven op basis van ontwerpen uit de Romeinse republiek. Aanvankelijk zou dat zijn gebeurd op naam van recente keizers, en later op naam van de plaatselijke opperbevelhebber, Sponsianus. Of Sponsianus ooit ook een poging heeft gedaan om de opperste macht in Rome te grijpen, weten de onderzoekers niet. Dat hij niet wordt vermeld in de annalen van het Romeinse Rijk, doet in elk geval heel sterk vermoeden dat hij nooit keizer is geworden van het oude Rome, maar hooguit heeft gefigureerd als usurpator: een nietlegitieme, zelfbenoemde keizer van een opstandig rijksdeel.