De andere oorlog van Poetin

Terwijl ze Oekraïne naar de duisternis bombarderen, voeren de Russen ook oorlog aan een ander front, zegt Ruud Goossens. Moldavië heeft alle hulp nodig.

Wie Moldavië wil vinden op een wereldbol, kan maar beter een vergrootglas bij de hand hebben. Het land is maar een fractie groter dan België. Er wonen amper 2,5 miljoen mensen. Die voeren vooral wijn, zonnebloemzaadjes en maïs uit. Als Moldavië de internationale pers haalt, wordt het steevast de ‘armste staat van Europa’ genoemd. Nu Oekraïne elke dag een bommenregen over zich heen krijgt, lijkt wat er in Chisinau en omstreken gebeurt dus volstrekt bijzaak. Toch lopen westerse beleidsmakers zoals Emmanuel Macron en Ursula von der Leyen er al maanden de deur plat. Ze willen de Moldaviërs duidelijk maken dat ze hen, nu de crisis in hun land zo groot is, niet in de steek zullen laten.

Die interesse heeft alles te maken met de strategische ligging van Moldavië. Het zit geprangd tussen Roemenië en Oekraïne, aan de omstreden oostgrens van Europa. De afgelopen maanden passeerde heel wat hulp voor Kiev langs daar. Moldavië haalt ook alles uit de kast om Oekraïners op te vangen. Er arriveerden sinds het begin van de oorlog al ongeveer 700.000 vluchtelingen. Daarvan bleven er zo’n 80.000 hangen. Geen enkele andere Europese staat leverde, in relatieve termen, een vergelijkbare inspanning. Moldavië, dat tot in 1991 deel uitmaakte van de Sovjet-Unie, schaarde zich voluit achter Volodomir Zelenski.

Dat hebben de Oekraïners te danken aan de pro-Europese presidente die al bijna twee jaar aan de macht is in Chisinau. De 50-jarige Maia Sandu raakte niet alleen verkozen met de belofte dat ze komaf zou maken met de wijdverspreide corruptie in haar land. Ze beloofde ook alles te ondernemen om Moldavië op een pro-Europese koers te zetten. Dat verklaart meteen waarom het land nu zo in de problemen zit. Vladimir Poetin gooit geen bommen op Moldavië, maar hij doet er wel alles aan om de innige flirt met Brussel te stoppen. Daardoor bengelt Moldavië nu aan de rand van de afgrond.

Opgepast voor liften

Al sinds 18 september trekken er elke zondag demonstranten door de straten van de hoofdstad. De onrust is het gevolg van de acute energieschaarste in het land. De regering heeft aan gemeentebesturen gevraagd de straatverlichting uit te schakelen. Ze wil dat bedrijven hun energieverbruik beperken tijdens de piekuren. Ze heeft de bevolking ook geadviseerd niet langer de lift te nemen. Die valt, ten gevolge van black-outs, geregeld stil. Deze week was het nog eens prijs. Toen de Russen woensdag een nieuwe en grootschalige aanval op het Oekraïense energienet uitvoerden, zat ook de helft van Moldavië in het donker.

Al die ellende komt uit de koker van Poetin. Moldavië haalde zijn gas altijd voor de volle 100 procent uit Rusland. Maar enkele weken geleden besliste Gazprom dat het de leveringen aan het land met de helft terugschroeft. *

Volgens de Russische energiegigant heeft dat te maken met achterstallige betalingen, maar niemand twijfelt eraan dat het eigenlijk om een politieke beslissing gaat. Ook elektriciteit is een probleem. Die komt voor 70 procent uit Transnistrië. Dat is een afgescheurd stukje Moldavië dat al sinds 1992 door Russische separatisten wordt bestuurd. Sinds 1 november ligt de toevoer uit Transnistrië volledig stil.

Hun overige elektriciteit haalden de Moldaviërs in Oekraïne. Maar dat land kan, ten gevolge van Poetins bommenregen, nauwelijks nog stroom exporteren. Het maakt dat de Moldavische regering is aangewezen op de internationale markt. Daar betaalt ze zich blauw aan energie, als die ten minste voorhanden is. Dat voelen ook de gewone Moldaviërs natuurlijk. Gas is zeven keer duurder dan een jaar geleden. Voor elektriciteit betalen ze vier keer zoveel als voorheen. En ze hadden al niets.

Sandu beseft dat héél Europa in een energiecrisis zit, maar in een opiniestuk op Politico schreef ze deze week dat die van Moldavië ‘existentieel’ is. Dat is niet overdreven. En het leidt tot aanzwellend protest. Drie weken geleden trokken er 50.000 demonstranten door Chisinau. Daar is het Poetin natuurlijk om te doen.

Moldavische handpop

De protesten worden aangevuurd door een 35-jarige man die al drie jaar niet meer in het land verblijft. Ilan Shor leeft in Israël, omdat hij in Moldavië veroordeeld werd voor corruptie. Hij spreekt zijn aanhang toe via tv-schermen. En hij wijt de problemen niet aan Poetin, maar aan de pro-Europese presidente. Als hij het voor het zeggen krijgt, belooft Shor, dan zal er weer goedkopere energie uit Rusland arriveren. Dat is wellicht niet eens gelogen.

Shor ontkent dat hij banden heeft met het Kremlin. Alleen is dat totaal ongeloofwaardig. Onlangs pakte Catherine Belton, de Britse journaliste die de bestseller Putin’s people schreef, uit met een onderzoek naar Shor. In de Washington Post schreef ze dat er een team van strategen naar Moldavië was gestuurd om Shors partij mee op de kaart te zetten. Ze rapporteerden rechtstreeks aan de Russische geheime dienst. Volgens Belton werden er al ‘tientallen miljoenen’ dollars doorgesluisd naar Moldavië om het regime te destabiliseren. De Verenigde Staten plaatsten Shor daarom onlangs op een sanctielijst.

Poetin heeft de handen vol met de echte oorlog in Oekraïne. Die verloopt niet voorspoedig. In Moldavië kan hij de strijd voeren op een minder gevaarlijke manier, die hem veel beter ligt. Hij voert er een hybride oorlog, zoals hij eerder deed in tal van andere landen. Daarin zijn ook de media belangrijk. Twee pro-Russische tv-zenders zijn sinds eind september in handen van een vertrouweling van Shor. Daardoor beschikt die nu over een eigen platform om zijn verhaal te slijten.

Stokkende groei

Vorig jaar won de partij van Sandu nog met glans de parlementsverkiezingen. Ze toont zich nu bijzonder verbeten. Maar ze heeft ook redenen om zich zorgen te maken. Moldavië is, zoals

gezegd, geen rijk land. Volgens een recent VN-rapport dreigt meer dan de helft van de mensen er onder de armoedegrens te belanden. De inflatie bedraagt er, ook door de energieprijzen, 35 procent. De economische groei stokt. Tal van handelsroutes zijn door de oorlog in Oekraïne verstoord, terwijl het vertrouwen van investeerders keldert. Als daar nog black-outs en exploderende facturen bijkomen, gaat een regering snel onderuit.

Voor Poetin staat er iets op het spel dat Moldavië overstijgt. Hij wil niet dat er, na de Baltische staten, nog voormalige Sovjetrepublieken in de Europese Unie belanden. Tot nog toe kon hij via Transnistrië op Moldavië wegen. Dat Russische dwergstaatje, dat door geen enkel land erkend wordt (ook niet door Rusland), bemoeilijkte de toenadering van Moldavië tot Europa. Ook buiten Transnistrië lonken trouwens niet alle Moldaviërs naar het Westen.

Maar na Poetins inval in Oekraïne werden die bezwaren in de prullenmand gezwierd. Begin maart vroeg de Moldavische regering het EU-lidmaatschap aan. Nauwelijks drie maanden later beslisten de Europese leiders dat het land, net zoals Oekraïne, het statuut van kandidaat-lidstaat krijgt. Sindsdien voert Poetin de druk op. Hij probeert de boel in het honderd te laten lopen. Hij wil het signaal geven, ook aan andere landen, dat EU-lidmaatschap alleen maar tot ellende leidt. Hij ziet liever een Moskou-getrouw regime aan de macht komen, net zoals dat vroeger vaak het geval was.

In juni besliste de EU om Moldavië te erkennen als kandidaat-lidstaat. Sinds dan doet Poetin de boel er in het honderd lopen

Europa’s eigenbelang

Dat plaatst de Europese leiders voor een grote verantwoordelijkheid. Ze moeten, zoals in Oekraïne, tonen dat Poetin in zijn geografische achtertuin niet zomaar zijn wil kan opleggen. Als ze niet mee de soevereiniteit van Moldavië bewaken, is dat land niet opgewassen tegen de Russische pletwals. Moldavië is niet alleen een economisch lichtgewicht. Het is ook militair een vogel voor de kat, met zijn 6.500 soldaten.

Europa ontvlucht die verantwoordelijkheid niet. Dit jaar werden er al drie donorconferenties georganiseerd voor Moldavië. Onder leiding van Frankrijk, Duitsland en Roemenië werd er al meer dan een miljard euro ingezameld om de Moldavische regering te ondersteunen. Volgende week staat de kwestie geagendeerd op de Navo-top in Boekarest.

Het is ook een kwestie van eigenbelang. Als Europa het licht en de verwarming kan aanhouden in Moldavië, vermijdt het een extra vluchtelingenstroom. Maar het wordt geen eenvoudige opdracht. De Franse Moldavië-kenner Florent Parmentier wees er deze week op dat de steun voor toenadering tot de EU, vorig jaar nog torenhoog, de laatste tijd aan het afkalven is. In het Kremlin doet dat wellicht een kurkje knallen. Maar het is een verontrustende vaststelling.

Ruud Goossens is redacteur van deze krant. In ‘Onder de waterlijn’ peilt hij wekelijks de onderstromen van de macht.