Russische Wagner-groep voerde diamanten in naar België
Via een bedrijf in de Centraal-Afrikaanse Republiek verhandelt het Russische huurlingenleger Wagner wereldwijd diamanten. In 2019 voerde het er zelfs rechtstreeks uit naar België, blijkt uit onderzoek van De Standaard en internationale partners.
‘Controles moeten garanderen dat de Belgische diamanthandel niet bijdraagt aan conflictfinanciering. Daar zijn grote vragen bij te stellen’ OnderzoeksinstituutIpis
De omstreden Wagner-groep wordt verdacht van oorlogsmisdaden, seksueel misbruik en slachtpartijen in oorlogsgebieden over de hele wereld. Aan het front in Oekraïne staan hun huursoldaten bekend als de meest meedogenloze onder de Russen. Minder bekend is dat de Wagner-groep ook een goed ontwikkelde economische poot heeft, die onder meer actief is in de verkoop van kostbare edelstenen uit Afrika.
Sinds 2019 verhandelt Wagner diamanten uit de Centraal-Afrikaanse Republiek (CAR). Het gebruikt daarvoor een bedrijf met de naam Diamville, blijkt uit onderzoek van het European Investigative Collaborations (EIC), waarvan De Standaard deel uitmaakt.
Een groot deel van die handel blijft ondergronds: het gros van de diamanten uit de CAR wordt het land uitgesmokkeld via buurlanden Kameroen en Soedan. Maar een deel loopt ook over officiele kanalen, met exportvergunningen.
Via bronnen in het ministerie van Mijnbouw van de Centraal-Afrikaanse Republiek kregen De Standaard en zijn partners toegang tot gedetailleerde exportcijfers van Diamville. In de data van november 2019 duikt België op. Die maand ging er 296 karaat aan diamanten, met een waarde van 132.000 euro, van Diamville naar ons land. Wat er nadien met de diamanten is gebeurd, blijft onduidelijk. De uitvoergegevens van de CAR bevatten daarover geen informatie.
‘Niet op onze radar’
De exportcijfers stemmen wel exact overeen met importcijfers van Eurostat, het statistisch bureau van de Europese Unie. In zijn data van november 2019 komen die 296 karaat diamant vanuit de CAR naar België terug.
Bijna alle diamantimport naar de Europese Unie gaat langs Antwerpen, of eindigt daar. De lobbyvereniging Antwerp World Diamond Centre (AWDC) zegt zelf geen weet te hebben van import van Diamville. Ook van de link tusderdaad Diamville en de Wagner-groep blijkt AWDC niet op de hoogte.
‘Diamville is geen deel van het handelsmilieu in Antwerpen en het spreekt voor zich dat de mogelijke banden van het bedrijf (met de Wagner-groep, red.) niet op onze radar staan’, zegt Tom Neys van het AWDC. ‘De invoer uit de CAR vertegenwoordigt minder dan 1 procent van de totale invoer van diamant in Antwerpen. Voor zover wij weten, handelt Diamville exclusief met Dubai.’
Een groot deel van de traceerbare export van Diamville loopt invia de Golfstaat. Op de vraag of er dan Wagner-diamanten via Dubai naar België zijn gekomen, antwoordt het AWDC dat dat ‘erg onwaarschijnlijk’ is. ‘Tenzij Dubai de procedures niet correct heeft gevolgd.’ AWDC wenst ook geen commentaar te geven op de specifieke gegevens van Eurostat.
Tropisch hardhout
‘Er bestaan controles die moeten garanderen dat de Belgische diamanthandel niet bijdraagt aan conflictfinanciering’, reageert het onderzoeksinstituut Ipis, gespecialiseerd in mensenrechten. ‘Er zijn grote vragen te stellen bij die controles, nu blijkt dat een bedrijf dat nauw is gelinkt aan de Wagnergroep officieel handel kan drijven op de Antwerpse markt.’
Handel in Russische diamanten is voor ons land een erg delicate kwestie. Na de Russische inval in Oekraïne in februari kwamen er vanuit Europa verschillende sanctiepakketten. Keer op keer lobbyde België om Russische diamanten daar uit te houden, zodat de Antsen werpse handel niet in het gedrang zou komen.
Maandenlang onderzoek van EIC en het project ‘All Eyes On Wagner’ haalt de economische activiteiten van het Russische huurlingenleger uit de schaduw. Medewerkers van Wagner richtten in 2019 het bedrijf Diamville op in de Centraal-Afrikaanse Republiek om diamanten te verhandelen op de wereldmarkt. Vandaag is Diamville een van de vier grootste diamantuitvoerders van het land, volgens onderzoekers van het Amerikaanse bureau van ontwikkelingssamenwerking USAID.
Vijf bronnen uit de diamantsector in de Centraal-Afrikaanse hoofdstad Bangui bevestigen ons dat Diamville een dekmantel is voor Wagner. Het diamantbedrijf werd bovendien op dezelfde dag opgericht als Bois Rouge. Via dat bedrijf handelt Wagner in tropisch hardhout, onthulde De Standaard deze zomer.
Op 16 januari dit jaar, kort voor de middag, verlieten zwaarbewapende huurlingen van de Wagnergroep hun basis in het zuidwesten van de Centraal-Afrikaanse Republiek (CAR). Ze reden in volle vaart naar het dorpje Aïgbado. Daar waren rebellen van l’Union pour la paix gesignaleerd. Toen ze in het dorp aankwamen, waren de rebellen al vertrokken. Toch openden de Russen het vuur op de dorpelingen. Ze staken een tiental huizen in brand en reden naar andere dorpen, waar ze dezelfde wreedheden pleegden. Op twee dagen tijd werden vijfenzestig burgers gedood.
Onderzoek van De Standaard, het medianetwerk European Investigative Collaborations (EIC) en het project ‘All Eyes on Wagner’ onthult hoe deze huurlingen delen van de Afrikaanse diamanthandel in handen krijgen. In ruil voor militaire steun aan de regering in de CAR krijgt de Russische Wagnergroep toegang tot kostbare grondstoffen. Sinds 2021 zijn zowel de directeur van Wagner, Jevgeni Prigozhin, als het huurleger gesanctioneerd door de Europese Unie. Al in 2016 waren er Amerikaanse sancties. Om de grondstoffen alsnog op de wereldmarkt te krijgen, zijn eigenaardige constructies nodig.
Diamanten op Facebook
Op de Facebookpagina Lanadiamanter (ondertussen verwijderd) bood een zekere ‘Lana’ sinds januari 2020 ‘natuurlijke diamanten’ aan uit ‘het hart van Afrika’. ‘Tegen een vergoeding kunnen ze allemaal van jou zijn’, schreef ze boven foto’s van fonkelende stenen. ‘Aarzel niet om ons te contacteren.’ Tegelijk postte Lana foto’s van haar privéleven. Ze was trots op haar stik- en borduurwerk en poseerde voor selfies. In niets was te zien dat zij het gezicht was van de Russische huurlegers in Afrika.
Lana’s volledige naam is Svetlana Troitskaia. Volgens haar cv (ondertussen ook verwijderd) is ze een ingenieur in de diamantfysica. Ze geeft les aan de Russische Staatsuniversiteit voor Geologische Prospectie. Tussen 2018 en 2021 werkte ze aan een ‘zakelijk project’ tussen ‘Rusland en Afrika’. Ze hielp bij de ‘lancering van een internationaal bedrijf’, maar ze noemt de naam niet. Ze was er verantwoordelijk voor het ‘vinden, waarderen en verwerken van ruwe diamant’ en ‘import- en exportactiviteiten’.
Op de pagina Lanadiamanter verklapt Troitskaia in één bericht de identiteit van het bedrijf. ‘Al je dromen zijn te vinden bij Diamville’, schrijft ze boven een foto in haar kantoor, met naar schatting veertig diamanten. Dat, zo blijkt uit ons onderzoek, is een schermvennootschap van de Wagnergroep.
In de Centraal-Afrikaanse hoofdstad Bangui is Diamville geen bekende naam. Nergens zie je reclame of flitsende uithangborden. Er is alleen een kantoortje tussen andere bedrijven in de wijk 200 Villas. En ook op papier is de organisatie discreet. Net als andere Afrikaanse bedrijven in het zakenimperium van Wagner, wordt Diamville gerund door een staatsburger van de CAR: Bienvenu Bonguende.
Adviseur van de president
In werkelijkheid is Bonguende geen zaakvoerder van een diamantbedrijf, maar de chauffeur van Dimitri Sityi, een bekende Rus in de CAR. Sityi is een prominent lid van de Wagner-groep en een adviseur van de Centraal-Afrikaanse president Faustin-Archange Touadéra. Wanneer we Bonguende opbellen, wil hij noch bevestigen noch ontkennen dat hij de directeur is van Diamville. Hij vraagt om een dag later terug te bellen en neemt de telefoon niet meer op. Dat Bonguende werkt als chauffeur van Sityi wordt bevestigd door
Van de overheid in Bangui krijgt het aan de Wagner-groep verbonden Diamville legale exportvergunningen voor diamanten
telefoongegevens die De Standaard kon inkijken.
Die gegevens werden geanalyseerd door het onderzoeksproject Dossier Center en daarna gedeeld met EIC. De organisatie Dossier Center wordt gefinancierd door de Russische oppositiefiguur Michail Chodorkovski. Drie journalisten die ervoor werkten, werden in juli 2018 in de Centraal-Afrikaanse Republiek vermoord terwijl ze de activiteiten van Wagner in het land onderzochten.
De documenten van Dossier Center tonen nog meer links tussen Diamville, ingenieur Troitskaia en hoofdrolspelers van de Wagner-groep. Foto’s van officiële ceremonies in Bangui tonen Troitskaia met Sityi. Haar naam duikt op in boekhoudkundige documenten van M Finance, een bedrijf dat in 2020 werd gesanctioneerd door het Amerikaanse ministerie van Financiën, vanwege banden met de Prigozhin en de Wagner-groep.
Gevraagd om uitleg over deze ingewikkelde constructie, wil geen van de betrokkenen reageren. Diamville, Troitskaia, Sityi en Prigozhin antwoorden niet op onze vragen.
Rode zones
De Centraal-Afrikaans Republiek is een van de armste landen ter wereld. Een lange strijd tussen regeringslegers en rebellen heeft naar schatting 700.000 mensen op de vlucht gejaagd en tienduizenden burgers het leven gekost. Het internationale Kimberley Process plaatse daarom grote delen van de CAR onder embargo. Diamanten uit die ‘rode zones’ mogen niet worden verkocht.
Onderzoeksjournalisten van
Mediapart vernamen dat Wagner en Diamville diamanten uit rode zones verkopen. Een mijnbouwbedrijf gelinkt aan Wagner, stelt EIC, is actief in een rode zone. Onze bronnen spreken ook over afpersing, belastingontduiking en mensenrechtenschendingen. Onafhankelijke onderzoekers vertellen aan De Standaard dat ze door Russisch sprekende actoren werden gearresteerd en teruggestuurd naar Bangui. ‘De boodschap is duidelijk: geen pottenkijkers.’
Van de overheid in Bangui krijgt Diamville legale exportvergunningen. De Wagner-groep strijdt niet tégen de regering en voedt, volgens de strikte definitie van het Kimberley Process, niet het conflict. Zo kan Diamville legaal diamanten exporteren uit de CAR, uit groene zones . Maar de exportgegevens die we konden inkijken, zijn zeer laag. In werkelijkheid ligt de diamantexport van de Wagnersoldaten veel hoger, zeggen bronnen ter plaatse. Ze wijzen op de smokkel naar Soedan en Kameroen, die welig blijft tieren.