De maan is de orkestleider van het koraalrif
De bewoners van koraalriffen leven op het ritme van de maan. Dat is te horen op soundscapes opgenomen op Hawaï. Het onderzoek kan helpen om zieke riffen weer gezond te maken.
Ofschoon ze geen stembanden hebben, kunnen vissen toch een breed scala aan geluiden produceren – bijvoorbeeld door hun vinnen te bewegen, door te tandenknarsen of door hun zwemblaas te laten trillen. Hetzelfde geldt voor ander zeeleven zoals schaal- en schelpdieren: met hun scharen of kleppen kunnen ze eveneens van zich laten horen. In koraalriffen, waar het doorgaans barst van het leven, zorgen al die geluiden samen voor een niet-aflatende kakofonie.
Die onderzeese herrie komt koraalonderzoekers goed van pas. Ze biedt hun een manier om koraalriffen gedurende lange periodes en continu te monitoren, en dat terwijl ze de fragiele ecosystemen nauwelijks verstoren. Een goed geplaatste onderwatermicrofoon, bijvoorbeeld in een zandkanaal midden in een rif, kan per minuut honderden visgeluiden en duizenden geluiden van weekdieren oppikken. Een opname gespreid over weken of zelfs maanden levert zo een gigantisch klanklandschap (soundscape) op. Dat toont de biologische activiteit van het koraalrif en zijn bewoners, en zo kunnen onderzoekers de gezondheidstoestand ervan nauwgezet opvolgen. Koraalriffen hebben immers erg te lijden onder het opwarmende en verzurende oceaanwater. Sinds midden vorige eeuw zou de helft van het koraal wereldwijd afgestorven zijn.
Maanschuwe weekdieren
Nog een voordeel van akoestische monitoring van koraalriffen is dat dit ook ’s nachts kan. Want ook dan vertoont een rif veel leven. Onder koraalbewoners zijn er veel die juist ’s nachts het actiefst zijn, onder meer doordat hun natuurlijke vijanden dan slapen. Maar de nachtbrakers zijn niet de hele nacht druk in de weer, ze leven immers op het ritme van de maan. Wanneer de maan schijnt, laten sommige koraalvissen bijvoorbeeld extra luid van zich horen, blijkt uit de akoestische monitoring van koraalriffen voor de kusten van Hawaï. Dat terwijl weekdieren (waaronder de schaal- en schelpdieren vallen) bij maneschijn juist wat dimmen, alsof het alweer dag is. Maar ook onder de vissen zijn er maanschuwe exemplaren waarvan de geluiden zwakker zijn als er maanlicht op het rif valt. Nog dit: bij die akoestische koraalmonitoring was er ’s nachts altijd meer geluid dan overdag. De resultaten ervan werden onlangs gepubliceerd in het vakblad Plos One.
Amerikaanse onderzoekers kwamen de invloed van maneschijn op het nachtelijke koraalleven op het spoor toen ze de soundscapes analyseerden van drie verschillende riffen gelegen aan de kust van het eiland Hawaï (het grootste van de gelijknamige eilandengroep). De geluidsmonitoring liep van in de lente van 2020 tot in de zomer van 2021, goed dus voor soundscapes langer dan een jaar. De invloed van het maanlicht bleek het sterkst bij visgeluiden van een relatief hoge frequentie (een hoge toon). In alle drie de koraalriffen waren die geluiden bij maneschijn ettelijke decibels luider dan in volstrekte duisternis (bijvoorbeeld bij nieuwe maan). Enkele soorten die ze produceren, zijn rifbaarzen, koraaljuffertjes, zeebarbelen en koraalvlinders. Die vissen, die vaak bonte kleuren hebben, zijn dus veel praatlustiger en wellicht ook actiever als de maan schijnt.
Tegelijk merkten de onderzoekers in een van de drie riffen dat laagfrequente visgeluiden er bij maneschijn juist zwakker waren, weer met enkele decibels. Vissoorten die zulke lage geluiden maken, zijn bijvoorbeeld de eekhoorn- en soldatenvissen (roofvissen die vooral ’s nachts actief zijn) en doktersvissen. Als de maan schijnt, dimmen ze dus wat, mogelijk omdat ze liever niet gezien willen worden.
In twee van de drie riffen dimden ook de weekdieren bij maneschijn, zij het dat het verschil klein was (minder dan een decibel). Doordat ze doorgaans kleiner zijn dan vissen maken weekdieren veel hogere, klikachtige geluiden, zoals de befaamde pistoolgarnalen die met hun knallen zelfs vissen kunnen doden. In maanlicht houden ze zich koest, wellicht doordat ze anders makkelijker gevonden worden door roofdieren.
Wanneer de maan schijnt, laten sommige koraalvissen extra luid van zich horen
Zieke koraalriffen
Volgens de vorsers kunnen hun bevindingen bijdragen aan de monitoring van koraalriffen. Om naar hun gezondheidstoestand te peilen, kunnen soundscapes opgenomen over een langere periode met elkaar worden vergeleken. Daarbij wordt dus best een onderscheid gemaakt op basis van zonén van maanlicht, om te vermijden dat er appelen naast peren worden gelegd.
Recent slaagden onderzoekers erin om koraallarven te lokken door onder water de soundscape van een gezond rif af te spelen
Maar soundscapes kunnen ook helpen om zieke koraalriffen weer wat gezonder te maken. Recent slaagden andere Amerikaanse onderzoekers in de Caraïben erin om koraallarven te lokken door onder water de soundscape van een gezond rif af te spelen. Erik Meesters, koraalexpert aan Wageningen Universiteit & Onderzoek en zelf vaak actief in de Caraïben, kent het experiment. “Als koraallarven die in het zeewater rondzweven dat geluid oppikken, laten ze zich naar de bodem zakken om er zich te vestigen. Dat heeft natuurlijk wel alleen zin als de leefomstandigheden op de lokplek nog goed zijn.” Maar soundscapes worden ook al gebruikt om nieuw leven naar een koraalrif (al dan niet in wording) te leiden, weet Meesters. Dit nieuwe onderzoek suggereert dat daarbij wellicht beter verschillende soundscapes van een gezond rif worden gebruikt, om zo de hele zon- en maanlichtcyclus te dekken. Teneinde een zo divers mogelijke gemeenschap van koraalbewoners aan te trekken.