Mysterieus ‘Havanasyndroom’ gelinkt aan Russische hit squad
Al jaren teisteren bizarre gezondheidsproblemen Amerikaanse diplomaten en spionnen. Nu blijkt uit journalistiek onderzoek dat agenten van een beruchte Russische eenheid aan een aantal gevallen kunnen worden gelinkt.
“In mijn rechteroor voelde het alsof een tandarts op steroïden aan het boren was. Ken je dat gevoel als het te dicht bij je trommelvlies komt? Zo is het, maal tien”, vertelde een FBI-agente die Russische spionnen opspoort zondagavond aan het onderzoeksprogramma 60 Minutes, het vlaggenschip van tvzender CBS. Op een dag in 2021, toen ze thuis in Florida was, ervoer ze naar eigen zeggen eerst een “verlammende kracht” en daarna dat borende gevoel. De batterij van haar smartphone zwol helemaal op. Daarna viel ze flauw op de sofa. Maandenlang had ze geheugenproblemen en moeite met intens werk. “Ik was niet meer dezelfde persoon.”
De agente getuigde bij 60 Minutes naar aanleiding van nieuwe elementen over het ‘Havanasyndroom’. Dat verwijst naar gezondheidsproblemen zoals constante hoofdpijn, duizeligheid en misselijkheid, waarvan de eerste publieke meldingen in 2016 opdoken bij personeel van de Amerikaanse ambassade in Havana, Cuba. Naar het syndroom werd een reeks medische, journalistieke en administratieve onderzoeken gevoerd, maar een definitieve verklaring voor alle gevallen, zeker de meest delicate, blijft uit. Grosso modo zijn er twee theorieën: de symptomen zijn het gevolg van bestaande aandoeningen, al dan niet in combinatie met stress, waar groepsdynamiek en massahysterie dan een boost aan geven. Of de slachtoffers, van wie er zich doorheen de jaren honderden hebben gemeld, waren het doelwit van een geavanceerd wapen dat hen via radio- of microgolven ziek maakte. Volgens die theorie werden zij aangevallen door een buitenlandse mogendheid.
Mercedes en braken
Een onderzoek van 60 Minutes, het Duitse weekblad Der Spiegel en de onderzoekssite The Insider, verzamelt nu verschillende aanwijzingen die het Havanasyndroom linken aan een specifieke eenheid binnen de Russische militaire inlichtingendienst GRU. Die ‘eenheid 29155’ richt zich niet specifiek op het verzamelen van informatie, wel op gewelddadige acties. De agenten die met zenuwgas de gewezen Russische spion Sergej Skripal trachtten om te brengen, behoorden tot die eenheid.
Twee slachtoffers van het Havanasyndroom waar de onderzoeksmedia contact mee hadden, een vrouw van een diplomaat in Georgië en een medewerker van het Amerikaanse consulaat in Frankfurt, zagen in de periode voor of na het begin van hun gezondheidsproblemen mannen die tot eenheid 29155 zouden behoren. In het geval van de vrouw viel dat zelfs samen met het moment waarop haar symptomen (hoofdpijn en braken) opdoken. Aan de overkant van haar woning in Tbilisi stond een man te wachten bij een zwarte Mercedes. Toen hij haar zag, reed hij weg.
Misselijkmakende golven
Naast die identificaties door ooggetuigen wordt eenheid 29155 aan het syndroom gelinkt op basis van reisgegevens van de agenten. Die aanwijzingen zijn meestal indirect: de data betreffen vluchten, treinreizen of hotelkamers in de weken en dagen voor en na incidenten. Minstens één leidinggevende van de eenheid kreeg ook een onderscheiding voor zijn onderzoek rond “niet-dodelijke, akoestische wapens”, waarmee de misselijkmakende golven zouden worden uitgestuurd. Een ander element op basis waarvan de media de GRU-eenheid in verband brengen met aanvallen, is het profiel van veel doelwitten. “De agenten (van de Amerikaanse veiligheidsdiensten, red.) die werden aangevallen, waren top performers”, zei Greg Edgreen bij 60 Minutes. “En altijd was er die link met Rusland: ze hadden op de een of andere manier daarrond gewerkt, en het daarbij buitengewoon goed gedaan.” Het Kremlin ontkent dat Rusland iets met de zaak te maken heeft.
Edgreen is niet de eerste de beste om zijn visie te geven. Hij voerde bij het Pentagon het onderzoek naar de incidenten en is ervan overtuigd dat Rusland erachter zit, maar kon die stelling officieel niet doorduwen. Volgens hem ligt de lat voor de bewijsvoering erg hoog. “De VS willen bepaalde waarheden niet onder ogen zien”, zegt hij bij 60 Minutes. Zijn kritiek geeft aan hoe beladen de kwestie van het Havanasyndroom is geworden, zeker in de VS. Het recente journalistieke onderzoek zet de nieuwe linken minutieus uiteen, maar daarmee ebt de controverse nog niet weg.
De Russische ‘eenheid 29155’ richt zich niet specifiek op het verzamelen van informatie, wel op gewelddadige acties
In de nacht van zondag op maandag werden in Duitse steden op straat wiet-feestjes georganiseerd, want vanaf 1 april mag cannabis er gekweekt en gerookt worden. In huis mag je drie plantjes hebben, coffeeshops blijven verboden. “Dit is de meest progressieve wet in Europa.”
Aan de Brandenburger Tor in Berlijn was zondagavond een metershoog cannabisblad verschenen. Klokslag middernacht was er vuurwerk en daarna, op de tonen van reggae-muziek, verspreidde zich langzaam een wietwolk toen zo’n 1.500 rokers hun eerste joint in het publiek opstaken. Legaal, wel te verstaan. Ook in Hamburg en Keulen vierden de wietrokers dat ze nu in het openbaar kunnen “kiffen”.
Sinds 1 april is in Duitsland het gebruik en de kweek van cannabis gelegaliseerd. Iedere volwassene mag drie cannabisplantjes en 50 gram cannabis in huis hebben; op straat mag je met 25 gram rondlopen, goed voor zo’n 25 tot 50 joints. “Het is de meest progressieve wet in Europa”, zegt Dirk Rehahn, die een onlineshop heeft met gereedschap voor cannabiskwekers.
Broccoli
“Nadat het parlement de wet op 22 maart had goedgekeurd, stroomden de bestellingen binnen”, vertelt hij in zijn kantoortje in Berlijn. Rehahn is de baas van Drehandel, op de website nog altijd omschreven als “de online Growshop voor hobbytuiniers en homegrowers”. Hij verkoopt alles om thuis broccoli of basilicum te kweken, maar kenners wisten dat ze bij hem materiaal vonden om hun wietplantjes te verzorgen.
De bestseller is een kant-en-klare groeiset, ter grootte van een ijskast. De groeikasten lijken onschuldige stoffen kasten, zoals kleerkasten die met een rits openen. Binnenin zitten een zware lichtinstallatie – cannabis heeft veel licht nodig – en een afzuigsysteem met een koolfilter om de geur van de planten op te slorpen. Het hele systeem is gebouwd om de illegale huisteelt van cannabisplanten te verstoppen. Het is al meer dan tien jaar het businessmodel van zijn Growshop.
“Als iemand mij mailde met de vraag of ik materiaal voor cannabisplanten had, antwoordde ik altijd dat ik niet kon helpen”, zegt Re
“Het zal voor thuiskwekers niet evident zijn om slechts vijftig gram te telen. Als de planten goed verzorgd worden, groeien ze als kool” Dirk Rehahn
Uitbater growshop
hahn. “Voor de broccoliteelt, daarentegen, had ik wel gerief.” Hij laveerde al die tijd op de rand van de wet, op basis van het idee dat ‘ Indirekte Beihilfe’ (wat zoveel betekent als: ik weet niet waarvoor je mijn materiaal nodig hebt), niet strafbaar was.
Jaren geleden praatte een klant, een grote producent die door de politie was gepakt, Rehahn aan de galg. Van de vier jaar celstraf heeft hij er twee uitgezeten. Maar hij zette z’n zaak verder. “Ik vond dat ik moreel juist was en wilde me niet plooien naar de wet. Ik vind dat cannabis niet strafbaar mag zijn.” Rehahn was ooit medestichter van het Deutscher Hanfverband, de lobbygroep die sinds 2002 voor de legalisering van cannabis ijvert.
De regering beloofde bij haar aantreden in 2021 om het gebruik van cannabis te reguleren. Sinds 2016 mogen artsen cannabis voorschrijven aan welbepaalde groepen patiënten, maar de coalitie van sociaaldemocraten, groenen en liberalen wilde de algemene consumptie in een wettelijk kader gieten.
Na veel gekissebis en tegenstand gaf de Bundesrat zijn fiat aan de wet die eerder in de Bundestag een meerderheid had behaald.
Niet op zijn Nederlands
De regering wil door de legalisering van de productie de zwarte markt tegengaan, waar geen controle is op de kwaliteit van de wiet. Daarom heeft ze ervoor gekozen om de eigen kweek te regulariseren en de coffeeshops niet toe te laten. Blowen mag, verkopen met winst mag niet.
Dat is een heel andere aanpak dan in Nederland, waar vijf gram wiet op zak wordt gedoogd, maar de productie verboden is; de cannabis komt in de coffeeshops ‘via de achterdeur’, illegaal en niet te controleren dus. Het Nederlandse beleid was voor Karl Lauterbach, de SPD-minister van Volksgezondheid, een voorbeeld van hoe het níét moet.
Deze zomer mogen in Duitsland Cannabis Clubs beginnen: maximaal 500 leden die samen cannabis voor eigen gebruik kweken. Op termijn kunnen proefprojecten voor commerciële wietteelt starten onder strenge voorwaarden.
Is Rehahn tevreden met de historische wet? “Jein”, is zijn antwoord, “Ja und Nein.” Hij is tevreden dat de cannabisteelt eindelijk in een legaal kader is gegoten, maar hij vindt het jammer dat de softdrug onder de ‘criminele’ noemer blijft. “Waar is de wet die paal en perk stelt aan de consumptie van alcohol, sigaretten of pillen?”, vraagt hij. Het is een argument dat vaak wordt gebruikt in discussies met tegenstanders van de legalisering. Maar uiteindelijk, na zoveel jaren strijd, is hij best tevreden met het uiteindelijke compromis.
Terroir
“Het zal voor thuiskwekers niet evident zijn om slechts vijftig gram te telen. Als de planten goed verzorgd worden, groeien ze als kool. Ze zullen moeten leren dat ze geregeld moeten knippen en stekken om altijd kleine plantjes te hebben.”
Rehahn beseft dat de toekomst van zijn huidige onderneming niet langer verzekerd is. “De komende maanden stijgt de verkoop nog, maar dan stopt het. Als de Duitsers op hun balkon cannabisplanten mogen zetten, hebben ze mij niet meer nodig.”
Om zijn zaak een toekomst te geven, denkt hij aan de ontwikkeling van drie-planten-boxen (voor de toegelaten drie planten), maar hij wil ook met wetenschappers samenzitten om de kennis over cannabis uit te breiden en te verdiepen. Zou cannabis gekweekt in de ziltige grond van MecklenburgVoorpommeren anders smaken dan die uit de Beierse Alpen? Misschien gaat hij cursussen organiseren die niet alleen de technieken van het snoeien bijbrengen, maar ook duidelijk maken wat volgens de wet wel en niet mag. Binnenkort organiseert hij de eerste “Cannabis Kompetenz Tage”.
De tijd van de paranoia is duidelijk voorbij. De broccoli die nu nog zijn website siert, verdwijnt binnenkort. Het is wachten tot Google toestemming geeft om cannabis ook cannabis te noemen.
“Op sociale media zie ik dat verkopers hun schuilnaam opgeven en uit de schaduw treden: de outing begint”, besluit hij ontroerd.