Shell bijt van zich af in hoger beroep klimaatzaak
Het hoger beroep van Shell tegen zijn veroordeling in de Nederlandse klimaatzaak is gestart. De oliereus noemt de verplichting om zijn uitstoot fors te verminderen “niet haalbaar”. Professor internationaal milieurecht Jonathan Verschuuren (Universiteit Tilburg) acht de kans “groot” dat de veroordeling overeind blijft.
1 Waargaatditover?
Op 26 mei 2021 boekten de Nederlandse milieuorganisatie Milieudefensie en duizenden mede-eisers met advocaat Roger Cox een historische overwinning in de spraakmakende klimaatzaak tegen het olie- en gasbedrijf Shell. De Nederlandse rechters oordeelden dat de fossiele reus zijn uitstoot in 2030 met 45 procent moest terugdringen tegenover 2019. De plicht gold niet alleen voor Shell zelf, want het bedrijf kreeg ook “een zwaarwegende inspanningsverplichting” om de uitstoot van zijn klanten fors terug te dringen.
De rechters beschouwden het tegengaan van klimaatverandering als een mensenrechtenkwestie, waarin ook grote bedrijven verantwoordelijkheid dragen. Ze wezen erop dat Shell tot de grootste producenten van fossiele brandstoffen ter wereld behoort. “Dit is een historisch moment, voor het eerst in de geschiedenis heeft de rechter een grote vervuiler veroordeeld om te stoppen met het veroorzaken van gevaarlijke klimaatverandering”, glunderde Donald Pols, directeur van Milieudefensie, na de uitspraak. De rechtbank gaf Milieudefensie op vrijwel alle punten gelijk. Shell ging in beroep tegen de uitspraak. Dinsdag ging de eerste van vier zittingsdagen van start in Den Haag. Een uitspraak wordt later dit jaar verwacht.
2 Watisersindsdeveroordelingveranderd?
Sinds 2021 is de urgentie om de uitstoot van broeikasgassen fors te reduceren alleen maar toegenomen, zijn de gevolgen van de klimaatopwarming alleen maar zichtbaarder en verwoestender geworden, en is de toon van de rapporten van het wetenschappelijk klimaatpanel IPCC steeds alarmerender geworden. Op zich ontkent Shell niet dat klimaatactie nodig is, wél dat het daar als individueel bedrijf een verantwoordelijkheid in heeft. Dat de klimaatzaak het bedrijf daadwerkelijk kon verplichten die op te nemen, had men bij Shell niet verwacht. “We achtten de kans minimaal dat we zouden verliezen. Dat was duidelijk een verkeerde inschatting”, klinkt het nu anoniem in de Volkskrant.
Een herhaling van dat scenario wil het bedrijf in hoger beroep alleszins vermijden. Waar Shell destijds een relatief klein team op de zaak had gezet, is het nu wel alle hens aan dek. Tijdens de klimaatzaak was Shell overigens nog ‘Koninklijk Nederlands’, sindsdien is het hoofdkantoor verhuisd naar het Verenigd Koninkrijk en is het een Brits concern geworden. Vandaag staat ook een nieuwe ceo aan het hoofd, Wael Sawan, die de klimaatambities van Shell zelfs terugschroefde. Zo bleek onlangs dat hij nog niet van plan is om de lucratieve productie van fossiele brandstoffen af te bouwen. Hoewel Shell vroeger de emissie tegen 2030 met 20 procent wilde verminderen, zou het nu nog maar 15 à 20 procent zijn.
3 WatzijndeargumentenvanShellinhogerberoep?
Shell noemt de eis van Milieudefensie “niet haalbaar – of zelfs maar redelijk”. “Er is geen juridische verplichting in de Nederlandse wetgeving die individuele bedrijven verplicht om hun emissies te verlagen met 45 procent tegen eind 2030”, aldus Shell. “Staten zijn in het klimaatakkoord van Parijs overeengekomen om hun uitstoot te verlagen, maar het akkoord legt bedrijven geen reductieverplichting op.” De doelstelling van 45 procent is volgens het bedrijf bovendien een wereldwijd gemiddelde, niet geschikt voor individuele bedrijven en verregaander dan “zelfs de meest ambitieuze trajecten die door beleidsmakers zijn uitgestippeld”. Shell argumenteert ook dat, als zij zouden stoppen met de verkoop van kerosine, klanten gewoon elders zullen aankloppen. Dat zou volgens het bedrijf zelfs “tot een toename van de wereldwijde uitstoot leiden”. Voorts benadrukt Shell dat bedrijven “juridisch niet verantwoordelijk zijn voor de uitstoot van hun klanten. Consumenten beslissen zélf, bedrijven hebben hierover geen controle.” Tot slot stelt het dat een verplichting “een taak is voor regeringen en wetgevers, niet voor rechters”.
4 MakendeargumentenvanShellkans?
“Dat is lastig om te voorspellen”, reageert Jonathan Verschuuren, professor internationaal milieurecht aan de Universiteit van Tilburg. “Maar ik acht de kans groot dat de veroordeling overeind blijft. Het vonnis uit 2021 is sterk en de argumenten van Shell vrij zwak.” Zo gaat het argument dat er geen ‘juridische verplichting is’ voorbij aan de aard van de klimaatzaak, verduidelijkt hij. “Dit is een rechtszaak tussen twee private partijen, een bedrijf en een milieu-organisatie. Milieudefensie stelt de andere partij, Shell, verantwoordelijk voor de schade die het veroorzaakt.” Verschuuren vergelijkt het met een situatie waarbij één partij een ruit ingooit bij een andere partij. “Dan kun je die voor de rechter slepen.” Het argument inroepen dat er geen juridische wet is die een individueel bedrijf verplicht zijn uitstoot te verminderen, heeft dan weinig zin. “De overheid staat hier in principe buiten.”
De juridische basis voor de veroordeling was dat Shell een “onrechtmatige daad stelt door maatschappelijk onzorgvuldig te handelen”, verduidelijkt hij. “Het grijpt terug naar het zogenoemde ‘kelderluikarrest’. Als iemand een gevaarlijke situatie veroorzaakt – zoals een kelderluik laten openstaan – en het veroorzaakte risico – iemand valt erin – vindt ook echt plaats, dan is die daarvoor aansprakelijk. Door broeikasgassen te blijven uitstoten, veroorzaakt Shell een gevaarlijke situatie. Dus moet het voorzorgsmaatregelen nemen om te vermijden dat die schade zich kan voordoen.”
Ook het argument dat Shell niet verantwoordelijk is voor de uitstoot van zijn klanten, vindt Verschuuren wankel. “De corebusiness van Shell is de verkoop van olie en gas, het is de bedoeling dat klanten die verbruiken. Als je geen uitstoot wil veroorzaken, moet je geen fossiele brandstof verkopen.” Over het precieze percentage van de uitstootvermindering acht hij wel discussie mogelijk. “Maar dat is niet de kern van het vonnis. Met dit hoger beroep probeert Shell op de rem te staan om nog zo lang mogelijk olie en gas te verkopen”, aldus Verschuuren.
5 Waaromisdezaakvanbelang?
De klimaatzaak tegen Shell was wereldwijd de eerste rechtszaak tegen een groot bedrijf voor zijn rol in de klimaatopwarming. De eerste golf klimaatzaken richtte zich tegen overheden. Deze rechtszaak was een precedent en inspireerde tot andere rechtszaken tegen bedrijven rond klimaat. In de Verenigde Staten lopen er verschillende rechtszaken van de overheid tegen grote vervuilers in de hoop de kosten om zich te wapenen tegen een stijgende zeespiegel of overstromingen te verhalen op grote oliebedrijven. Milieudefensie is zelf met een tweede klimaatzaak gestart tegen ING, omdat die bank “bovenmatig veel” zou samenwerken met vervuilende bedrijven.
Op zich ontkent Shell niet dat klimaatactie nodig is, wél dat het daar als individueel bedrijf een verantwoordelijkheid in heeft