Een tekenares met verschroeide vleugels
Tree of violence, over de Russische Victoria Lomasko, is een indrukwekkende aflevering van Draw for change!, een documentairereeks over vrouwelijke tekenaars die strijden voor vrije meningsuiting in landen waar dat allerminst vanzelfsprekend is.
Draw for change: ‘Tree of violence’
Op VRT Canvas en VRT Max ★★★★★
Waar precies wordt geweld geboren? Dat vraagt Victoria Lomasko zich af in Tree of violence. Een prangende vraag in een land waar geweld aan de orde van de dag is. Rusland heeft niet alleen een gewelddadig regime, ook huiselijk geweld is er een groot probleem. Beide vormen van geweld hebben Lomasko’s leven bepaald, als dochter van een gemankeerde kunstenaar die Sovjetpropaganda tekende en zijn frustratie botvierde op vrouw en kind. Tree of violence begint met de Russische inval in Oekraïne in februari 2022. Maar het merendeel van de docu is gefilmd in 2021, het jaar waarin Navalny werd gearresteerd nadat hij uit Duitsland was teruggekeerd, waarin het protest tegen de verkiezingsfraude brutaal de kop werd ingedrukt, waarin de oorlogsdreiging steeds tastbaarder werd. Het is alsof je live naar de pletwals van de geschiedenis kijkt.
Lomasko houdt het al jaren bij in een indrukwekkende visuele kroniek: de protesten tegen de verkiezingsfraude van 2011, de repressie van het anti-Poetinoptreden van Pussy Riot in 2012, protest tegen verkiezingsfraude in 2021: altijd is ze erbij met haar tekenpen en haar op het socialistisch realisme geënte esthetiek. “Er doen zich historische gebeurtenissen voor en haast niets daarvan komt tot uitdrukking in kunst”, zegt ze. “Er komt iets op ons af en ik wil dat tot uitdrukking brengen.” Lomasko is een bekende dissidente stem. Haar internationale faam brak haar zuur op. Stap voor stap werd ze onzichtbaar gemaakt. “Maar wie heeft politieke kunst nodig in een land zonder politiek, waar alles verboden is?”
Een koffer en een poes
“De historische gebeurtenissen trekken ons aan zoals een vlam met motten doet”, zegt ze, en ze tekent zichzelf en de anti-Poetinactivisten met verschroeide vleugels. De documentairebeelden worden knap verweven met Lomasko’s animaties. Het geeft de film des te meer emotionele slagkracht. Schrijnend is het bezoek aan haar ouders, haar innige relatie met haar moeder, de onoverbrugbare kloof met haar vader. Er is het verkillende verhaal van Margarita, een jonge collega van haar moeder: haar man velde een boom om een kapblok te hebben, berekende hoeveel bloed je mag verliezen om net te blijven leven en hakte haar onderarm af. “Zou het zo kunnen zitten,” vraagt Lomasko aan haar moeder, “de staat doet mannen geweld aan, en vervolgens richten zij hun agressie op wie het dichtst bij hen staat en nog kwetsbaarder is?”
De invasie van Oekraïne is een kantelpunt: ze gaat niet naar het antioorlogsprotest. “Vroeger werd mijn vader bijna elke dag boos op mijn moeder en mij. Als ik ooit teruggevochten had, zou ik vandaag gehandicapt of dood zijn. Deze situatie is dezelfde. Een agressieve en straffelo
“Mijn vader werd bijna elke dag boos op mijn moeder en mij. Als ik teruggevochten had, zou ik vandaag gehandicapt of dood zijn. Deze situatie is dezelfde”
ze vader die denkt dat hij alles kan doen wat hij wil: het leven van andere mensen vernietigen, als een dictator. Wat is het verschil? Sovjetmannen denken dat geweld normaal is.”
Blijven is geen optie. Lomasko riskeert tot tien jaar cel als “foreign agent”. Ze ontvlucht haar land, met één koffer en haar poes. De docu eindigt met beelden uit Brussel, waar ze in 2022 een muurschildering maakte. “Waarom laat je ruimte voor hoop?”, vraagt de documentairemaakster. “Omdat het nog erger kan worden dan het nu is”, antwoordt ze. “De wereld staat op de rand van vernietiging. Ofwel gaat ze ten onder, ofwel zal ze opnieuw moeten worden geboren.” Het is een boodschap die blijft hangen.