Energie blijft de achilleshiel van Europa
Europa heeft te lang berust in zijn energiezekerheid. De oorlog in Oekraïne, de groene transitie en de concurrentie uit de VS zouden de Unie moeten nopen tot een kordate energiepolitiek.
Zoals de Duitse en geallieerde legers in de Tweede Wereldoorlog elkaars kolenmijnen bombardeerden, zo hebben Rusland en Oekraïne het vandaag op elkaars energie-infrastructuur gemunt.
Aanvallen op waterkrachtcentrales op de Dnjepr, gevechten bij de kerncentrale in Zaporizja, Russische droneaanvallen op Oekraïnes elektriciteitsnetwerk, de in september 2022 mysterieus opgeblazen gaspijpleidingen in de Baltische Zee: geen middel blijft onbeproefd. In dat beeld passen ook de Oekraïense droneaanvallen vorige maand op olieraffinaderijen en oliedepots, tot diep in Russisch grondgebied. Tot Kievs verbijstering vroegen de Amerikanen daarmee te stoppen, onthulde de Financial Times. De VS vreesden dat Russische represailles westerse oliebelangen zouden raken. Maar vooral was het Witte Huis bezorgd om de olieprijs. “Niets jaagt een zittende Amerikaanse president meer schrik aan dan hogere prijzen aan de pomp in een verkiezingsjaar”, citeerde de krant een voormalig presidentieel energie-adviseur.
In die olieschermutselingen tussen Moskou, Kiev en Washington liggen voor Europa serieuze lessen besloten. Allereerst is het zaak niet weer in te dommelen over onze energiezekerheid. De Russische invasie van Oekraïnein2022schuddedeEUwakker.Deafhankelijkheid van Russisch gas bleek eenernstigestrategischezwakte.Noodmaatregelen vingen de schok op: import van lng uit de VS en Qatar, energiesubsidies voor gezinnen en bedrijven, verplichte gasopslag. Kortstondig heerste onder Europese beleidsmakers een stemming van een ‘oorlogseconomie’ om aan energie te raken.
Dat was een grote mentaliteitsomslag. Decennialang vertrouwde Europa voor zijn energie op de markt en op de handhaving van Europese marktregels voor buren en energiepartners. Ook het Russische Gazprom werd beschouwd als een normaal energiebedrijf, dat door Brusselse mededingingsjuristen werd verzocht op te splitsen.
De oorlog maakte in een klap duidelijk dat de markt, ook al is ze gereguleerd, het niet alleen kan. De staat moet inspringen om infrastructuur te beschermen en de invoer van energie te verzekeren. Daarmee heeft ‘energiediplomatie’ opnieuw een plaats in elke buitenlandpolitiek en veiligheidsstrategie, aldus een vorige week verschenen studie van het Brussels Institute for Geopolitics (waaraan ik meeschreef). Energie is raison d’état.
Drie ontwikkelingen
De Russische oorlog in Oekraïne is een van drie ontwikkelingen die de urgentie van een strategische blik op energie onderstrepen. De groene transitie is de tweede. Het is een gunstig teken dat de behoefte aan fossiele energie uit bijvoorbeeld het Midden-Oosten vermindert. Duurzame energie is thuis op te wekken. De zon schijnt ook in Europa, de wind waait volop.
Tegelijk brengt de omslag naar duurzame energie nieuwe afhankelijkheden met zich mee, onder meer voor de productie van batterijen, windturbines en zonnepanelen. Zeker China staat sterk in deze waardeketens. De EU werkt aan een respons. In Portugal, Zweden, Frankrijk en Polen gaan mijnen open voor de ontginning van onder meer lithium en zeldzame aardmetalen, maar dat kost allemaal tijd.
Ten derdezijn de VS voor Europa een industriële concurrent. De schalierevolutiemaaktevandeVSna2010opnieuw een grote exporteur van olie en gas. De gasprijzen in Europa liggen vandaag drie à vijf keer hoger dan in Amerika – ook al zijn ze weer tot het niveau van voor 2022 gezakt. Dat is funest voor onze industrie. Daarbij komen nog de massale subsidies die Bidens Inflation Reduction Act toekent aan vergroenende producenten.
Slagkracht
Europa had voor het laatst geluk met energie in het tijdperk van de steenkool. Sinds de wereld op olie draait, is energie onze strategische achilleshiel. Vandaag halen de 27 EU-lidstaten ruim de helft van hun totale energiebehoefte uit het buitenland. Groene energie kan dat verminderen, maar zonder import lukt dat niet, ook niet in de toekomst.
In de mondiale slag om fossiele en groene energiebronnen moeten Europese landen de focus en daadkracht van degascrisisvan2022-23vasthouden.Ze moeten met diplomatie op zoek gaan naar nieuwe energiepartners, de energie-infrastructuur sterker beschermen, nabij en ver weg, en een besluitvorming hanteren die tot strategische keuzes in staat is.
De Russische inval in Oekraïne schudde de EU wakker. De afhankelijkheid van Russisch gas bleek een ernstige strategische zwakte
Want wat je inhoudelijk ook vindt van Amerika’s berisping van Oekraïne voor de aanvallen op Russische depots, in Washington kunnen ze iets knaps: in één risicoanalyse informatie samenbrengen uit zeer diverse departementen en bronnen – krijgskansen op het slagveld, het gemoed van het Kremlin, mondiale oliemarktbewegingen, verkiezingspeilingen. En dan een besluit nemen en een koers uitzetten. Europa moet hoogdringend strategisch vernuft en slagkracht van dat kaliber ontwikkelen.