“Ik wilde niet langer daders vatten, ik wilde jonge online slachtoffers voorkomen”
Wat hij als rechercheur onlinezedenzaken zag, kroop zo onder zijn vel dat Mathieu Verschraege zijn job inruilde voor die preventieadviseur. Nu waarschuwt hij ouders en tieners voor de risico’s van sociale media.
De oren van veel ouders tuitten na de lezing van Mathieu Verschraege in het Koninklijk Unesco Atheneum van Koekelberg. De ex-rechercheur waarschuwde voor sextortion, grensoverschrijdende sexting, exposing, fraude, grooming, zelfdoding. Dat er zoveel risico’s verbonden waren aan het socialemediagebruik van hun kinderen hadden ze niet beseft.
“Ik wilde niet langer de slachtoffers zien ná de feiten, ik wilde de feiten voorkomen”, vertelt Verschraege. Hij werkte jarenlang bij de politie, waarvan vier jaar als rechercheur bij de lokale computer crime unit en onlinezedenzaken. Tot hij besliste om als preventie-adviseur lezingen te gaan geven in scholen of voor kwetsbare groepen.
Vanwaardieoverstap?
“Tijdens corona was er een toevloed aan dossiers van onlineoplichting. Zoveel mensen trapten in valse sms’jes. Tegelijk zag ik als onlinezedenrechercheur veel jonge slachtoffers van grensoverschrijdende sexting en van sextortion. Ik kreeg ook veel dossiers over online seksueel misbruik van jongeren. Ik zag hoe volwassenen naaktfoto’s van minderjarigen uitwisselden. Ik heb die foto’s gezien én het leed dat erdoor veroorzaakt werd. Dat was heftig.”
“Maar driekwart van de dossiers betrof geldezels: jongeren die hun bankkaart en pincode uitlenen aan criminelen, die dan via hun rekening frauduleus geld versassen. De jongeren beseffen niet dat ze zo mededader worden. Allemaal gevolgen van naïef omgaan met sociale media. Ik wilde niet meer achter de feiten aanhollen, ik wilde waarschuwen voor de risico’s van sociale media. Dat was nodig.”
Hoewordendiejongerengeronseld? “
Criminele bendes maken op Tiktok of Instagram een profiel aan: wil je snel geld verdienen? Klik dan hier. Veel jongeren zijn geïntrigeerd als dat passeert. Als ze bij dat bericht blijven hangen, zal het algoritme dat ook promoten. Zodra ze erop klikken, krijgen ze meer info. Soms is het verhaal dat een vriend vakantiewerk heeft gedaan, maar zelf geen bankrekening heeft. Of het dan even op hun rekening mag? In ruil voor zijn bankkaart en -code wordt zo’n jongen 100 euro beloofd. Gaat hij daarop in, dan schakelen de bendes over op Snapchat of Telegram om af te spreken op een plek waar hij de kaart buiten het zicht van straatcamera’s kan overhandigen.”
“Die bendes gebruiken die rekening dan om geld van een phishing-scam of iets anders op te storten, en halen dat vervolgens cash af. Daarna krijgt de jongere vaak de melding dat er iets fout gelopen is. Dan moet hij of zij Cardstop bellen en aangifte doen bij de politie van een gestolen bankkaart, om te laten uitschijnen dat iemand anders verantwoordelijk is voor de verrichtingen. Soms merkt de bank de fraude op en sturen ze hem of haar naar de politie.”
Nuwaarschuwtuoudersentienersopscholen.Zijnzezojong?
“Het begint al bij 14- en 15-jarigen. Ik heb zelf één jongen van 15 jaar gearresteerd op de speelplaats. Een medescholier van 16 jaar had hem op school geronseld om zijn kaart af te geven. Zo is er 19.000 euro via zijn rekening gepasseerd. Later deed die 15-jarige aangifte als slachtoffer, maar hij werd snel als mededader bestempeld. Soms zijn het naïeve kinderen, soms beseffen ze wel dat het om illegale praktijken gaat. Nu mikken de bendes meer op meerderjarigen, omdat hun ouders geen volmacht meer hebben op hun rekening en de daglimieten om cash af te halen hoger liggen.”
Uwboodschapkomtaan, netomdatuvanuitdeharderealiteitvertelt.
“Ja, concrete voorbeelden hebben impact. Ik heb een achtjarig meisje gezien dat slachtoffer was geworden van een man die haar via Instagram benaderde. Ik heb een vijftienjarige gearresteerd omdat hij naaktfoto’s van zijn vriendinnetje verspreidde. Dat komt erg dichtbij. Daarover praat ik met lagereschoolkinderen en tieners, maar ook met leraren in opleiding, zodat ze weten wat er speelt bij hun leerlingen.”
Hoereagerendiekinderendaarop?
“Jongeren beleven veel plezier aan sociale media, maar zijn zich totaal niet bewust van de gevaren. Ik zeg dat ze ervan uit moeten gaan dat elke foto die ze naar iemand sturen, zelfs al is het maar 2 seconden, ooit op een gigascherm geprojecteerd kan worden. Dat dringt niet door. Ze zeggen dat ze alleen foto’s sturen naar vrienden die ze vertrouwen, aan wie ze zelfs hun wachtwoord geven. Jonge koppeltjes voegen elkaars accounts toe als teken dat ze elkaar vertrouwen. Maar als de vriendschap voorbij is, kan het fout lopen. Ze kunnen gevoelige informatie of foto’s zien of delen, of onder elkaars
naam mensen lastigvallen.”
Inuwlezingoverlooptuderisico’svanveelapps,vanWhatsapptotDiscord.Watvindtuzelfhetgrootsterisico?
“Vooral het exposen: dat foto’s zonder toestemming verspreid worden. Zelfs 11- en 12-jarigen hebben me verteld dat ze al naaktfoto’s hebben uitgewisseld. Vorige week vroeg ik via een anonieme digitale bevraging wie uit het eerste en tweede middelbaar al eens een naaktfoto van iemand zonder toestemming had doorgestuurd. Een op de drie had dat dus al gedaan. Dat is véél. Officieel preventiemateriaal spreekt over 4 procent, ik kom bij mijn lezingen uit tussen 15 en 40 procent als ze anoniem mogen antwoorden. Dat is niet onschuldig, hè.”
“Dat in groep bespreken is moeilijk. Maar het wordt wel muisstil als ik vertel over een jongen die overleed door zelfdoding na zoiets. We moeten victimblaming vermijden. Experimenteren met naaktfoto’s hoort er vandaag bij, hoe gevaarlijk ook. Wie die verder doorstuurt, gaat in de fout. Als slachtoffer kun je dat niet tegenhouden.”
AlsjejezoonplotsEngelshoortpratentijdenseengame,moetendealarmbellendanafgaan?“
Praat er vooral over. Grooming, waarbij een volwassene een minderjarige online benadert voor seks of expliciete foto’s, is een onderbelicht fenomeen. Je kunt je kind best uitleggen dat mensen zich in spelletjes soms voordoen als iemand anders. Dat volwassenen zich soms met slechte bedoelingen voordoen als een kind om hun vertrouwen te winnen. Hoe ze soms cadeaus geven. Benadruk dat ze hun locatie alleen mogen delen met echte vrienden. Wijs hen de weg naar een vertrouwenspersoon als ze het niet tegen jou zouden durven zeggen. Of je kunt verwijzen naar de actualiteit. Onlangs is een meisje van 14 vermoord door een 37-jarige man die ze via Snapchat had leren kennen. Haar tweejarige zusje was getuige. De man had haar geld beloofd om te gaan shoppen.”
“Child Focus heeft een spel ontwikkeld voor het gameplatform Roblox, dat kinderen tussen 8 en
14 jaar moet leren omgaan met manipulatieve technieken. Het leert
hen spelenderwijs hoe ze kunnen reageren als een onbekende hen
online cadeautjes aanbiedt. Nog beter zou een structurele sensibilisering zijn, op school of op tv. Waarom geen Kijk uit online, zoals dat vroeger
bestond voor het verkeer?”
Nadatuhadgezienhoehetfoutliepbijeenachtjarigmeisje,benadruktudatjongerenhunprofielnietopenbaarmogenzetten.
“Dat meisje mocht een smartphone gebruiken van haar ouders om spelletjes te spelen of wat Youtubefilmpjes te bekijken. Maar ze slaagde erin om Instagram te installeren, ondanks de leeftijdslimiet van 13 jaar. Dat meisje volgde netjes alle stappen: ze maakte een profielfoto, vermeldde haar naam en zette haar status publiek om zeker genoeg volgers te krijgen. Snel begon een volwassen man haar te volgen die haar een privéchat stuurde: ze kon een iPhone winnen als ze deelnam aan zijn fotowedstrijd. Ze moest wat foto’s van zichzelf sturen. Eerst met kleren aan, vervolgens moest ze zich uitkleden.
Omdat alleen de beste kandidaat kon winnen, vroeg hij haar steeds verder te gaan, wat ze ook deed.”
“Pas na twee dagen hadden haar ouders door dat er iets scheelde: hun dochter was in zichzelf gekeerd, leek bedrukt. Toen ze vroegen wat er was, biechtte ze alles op. Eerst durfde ze dat niet, ze was bang voor straf. Je moet dan vooral je kind steunen en die dader proberen te vatten. Dat is
“Ik zeg jongeren dat ze ervan uit moeten gaan dat elke foto die ze naar iemand sturen ooit op een gigascherm geprojecteerd kan worden”
ons trouwens ook gelukt.”
Hoeopenjehetgesprekvóórerietsfoutloopt?Doorbehalve“Hoewashetopschool”ooktevragen“Hoegaathetonline”?
“Zeker. Er is een Nederlands platform, mediamatties.nl, dat kan helpen. Dat is een spelletje waarbij je als ouder en kind apart inlogt en stellingen over elkaar over sociale media beantwoordt. Dat geeft een eerste aanzet. Als ze naast je in de zetel zitten, vraag dan eens oprecht geïnteresseerd of ze kunnen uitleggen hoe Snapchat werkt. Ondertussen kun je hen sensibiliseren voor de risico’s, zonder te beschuldigen of verbieden. Zodat ze naar jou durven te stappen als het fout gaat. Mijn kinderen van 10 en 13 jaar hebben mij toegevoegd op hun sociale media en ze hebben het me ook verteld, toen het eens fout ging. Maar ik gun hun ook hun privacy. Die hebben ze nodig.”
Hetprobleemisdatoudershettochvaakpasontdekkenalshettelaatis.
“Veel lagere scholen vragen me om te komen spreken over onlinepestgroepen. Als ze hun eerste smartphone krijgen, installeren kinderen Whatsapp en Snapchat en beginnen daarop te pesten: kinderen die een anti-groep tegen iemand oprichten, die beledigingen posten, foto’s doorsturen die ze stiekem nemen en bewerken … Ze weten allemaal dat het niet oké is om bij elke reactie van een klasgenoot telkens drie lachende kakjes te zetten, toch gebeurt het. Vaak worden kinderen ook automatisch toegevoegd aan een pestgroep, ze hoeven zelfs niet te accepteren om lid te worden. Heel wat kinderen weten niet goed hoe ze moeten reageren, maar vinden het ook moeilijk om zo’n groep te verlaten. Dan worden zij misschien ook gepest. Ik zeg hun dat het belangrijk is om ertegen in te gaan, om het voor de gepeste op te nemen of om het pesten te melden, hoe moeilijk dat ook is. Ik vertel dat ik zelf gepest werd in de lagere school. Maar vroeger stopte het gepest na school, nu gaat het online maar door.”
Neemhetals11jarigemaareensoptegenpesters.
“Ja, de groepsdruk is op die leeftijd enorm. Daarom bespreek ik aan het einde ook uitgebreid waar ze zélf hulp kunnen vinden als ze ergens bij betrokken raken of iets zien wat niet oké is. Het is van belang dat ze weten bij welke volwassen vertrouwenspersonen ze terechtkunnen. Hun ouders in de eerste plaats, maar ook bij zorgleerkrachten of leerlingenbegeleiders. Ook het onlineplatform Awel, een uitbreiding van de vroegere jongerentelefoon,is belangrijk.”
DeVSoverwegenomTiktokteverbiedenvanwegedeChinesebeïnvloeding,ItaliëgafTiktokeenboeteomdathetminderjarigenonvoldoendebeschermt.Maarbijjongerenisdeappalomtegenwoordig.Hoeverontrustendvindtudat?
“Tiktok is niet alleen door programmeurs, maar ook door psychologen gemaakt. Dat verklaart het verslavende karakter ervan, waardoor je gaat doemscrollen. Dat heeft een impact op het sociaal en mentaal welzijn van jongeren. Verontrustend is ook dat 11-jarigen je meteen allerlei fakenieuws vertellen dat ze zagen op Tiktok: dat de Eiffeltoren in brand stond of een bekende voetballer dood is. Die filmpjes triggeren hen zo dat ze blijven kijken, waardoor dat op Tiktok hun interesse wordt.
“Als je kinderen naast je in de zetel zitten, vraag dan eens oprecht geïnteresseerd of ze kunnen uitleggen hoe Snapchat werkt. Ondertussen kun je hen sensibiliseren voor de risico’s”
Door die algoritmische profilering krijgen ze alleen maar meer van dat fakenieuws zien. Die filterbubbel is een van de grootste gevaren van Tiktok. Als je bijvoorbeeld iets zoekt over afvallen, kun je snel belanden bij filmpjes over hoe je je zelf moet uithongeren. Of meisjes met liefdesverdriet bekijken filmpjes over meisjes die zich niets waard voelen. Als je dat liket, word je almaar dieper in die negatieve sfeer gezogen. Sommige politieke partijen posten ook filmpjes van vechtpartijen. Jongeren blijven kijken omdat het hen triggert en omdat de bijhorende tekst stelt dat dat strenger bestraft moet worden, maar daardoor krijgen ze almaar meer filmpjes van die strekking te zien. Zo worden ze beetje bij beetje gemanipuleerd.”
Dringtdatbesefopdieleeftijdweldoor?
“Ze beseffen niet hoe groot die invloed kan zijn. Als je beetje bij beetje gemanipuleerd wordt, merk je dat niet. Ik vertel hun ook dat de kinderen in China, waar Tiktok gemaakt wordt, een andere versie te zien krijgen: de content die zij zien is véél correcter en leerzamer, er zitten veel meer beperkingen op. Dat zet hen aan het denken: toch raar dat ze in het land dat Tiktok maakt hun eigen product niet gebruiken?”
Dekansisreëeldatoudersnauwlezingalleennoggevarenzien.Creëertuweigenervaringgeenvertekendbeeld?
“Ik heb inderdaad veel schrijnende situaties gezien en de verregaande impact ervan meegemaakt. Net daarom mag ik niet te veel verbloemen. Ik zou het fijn vinden als mijn verhaal geïntegreerd wordt naast de positieve kanten van sociale media.”
EnAIvormtnogeenextrarisico… “
Er wachten ons nog bange tijden. Intussen zijn ook met AI gegeneerde nepnaaktbeelden in opmars. Bijna 14 procent van de Belgische jongeren kreeg al een deepnude. De impact is even groot als bij een echte naaktfoto. Blij word ik daar niet van.”