“De corruptie op Malta is overal. En vrijwel niemand doet er iets aan”
Matthew Caruana Galizia hoorde in 2017 de autobom ontploffen waarmee zijn moeder, een bekende onderzoeksjournalist in Malta, werd vermoord. Hij strijdt nu voor gerechtigheid, en voor haar nalatenschap.
Gewoon Daphne. Op Malta was ze zó bekend, dat iedereen aan haar voornaam genoeg had. Daphne Caruana Galizia was een pionier. Ze was in de jaren 80 de eerste vrouwelijke journalist in de kleine mediawereld op Malta. De enige ook die later in haar columns en op haar blog met bijtende ironie de wijdverbreide corruptie op het eiland zou aanklagen. “Ze was erg grappig. Ze schreef op een onderhoudende manier over corruptie, en ook daarom lazen zoveel Maltezen haar stukken”, zegt haar zoon Matthew (38), gekleed in een T-shirt en
casual broek, met stoppelbaard en licht versleten bruine schoenen.
Zeven jaar na zijn moeders dood vecht hij, samen met zijn broers Andrew en Paul, en hun vader Peter, nog altijd voor gerechtigheid voor Daphne. Op 16 oktober 2017 kwam ze om het leven door een autobom, dicht bij haar huis. Matthew was die noodlottige middag bij zijn moeder thuis en had net met haar gewerkt. Als softwareingenieur werkte hij voor het Internationale Consortium voor Onderzoeksjournalisten (ICIJ), het platform dat onder honderden journalisten grote hoeveelheden gelekte data over belastingontduiking had verspreid, eerst voor het megaonderzoek Panama Papers, later voor de Paradise Papers.
Matthew hoorde de knal en wist meteen dat het een autobom was. Dat moment beschrijven blijft moeilijk. “Die dag pakten ze mij niet alleen mijn moeder af, maar ook mijn land”, zegt hij tijdens een gesprek in de marge van het journalistieke festival Voices, in een voormalig treinstation in Firenze.
“We hadden mama nog niet begraven, toen bleek dat wij in de rechtbank werden verwacht. We hadden alle aanklachten tegen haar geërfd”
Vrienden omgekocht
Zijn moeder had machtige vijanden gemaakt. “Toen mijn moeder werd vermoord, liepen er meer dan veertig aanklachten tegen haar wegens laster en smaad, vijf strafrechtelijke vervolgingen en een onderzoek door de fiscus. Haar bankrekeningen waren bevroren én ze probeerden haar magazine over eten te sluiten.”
Dat magazine, dat het belangrijkste deel van haar inkomsten verschafte, werd bij The Malta Independent gevoegd, de krant die ook tweemaal per week haar columns publiceerde, vertelt haar zoon. Tot een groep zakenlui die dicht stond bij de Maltese premier Joseph Muscat, de krant probeerde te kopen, in een poging zijn moeders column op te heffen. Waarna de stafchef van de premier ook nog een concurrerend blad over voeding oprichtte om Daphnes magazine uit de markt te prijzen.
Op de koop toe werd Daphne van haar omgeving geïsoleerd. “Toen Muscat net premier was geworden, werden verschillende vrienden van haar benaderd met een dik betaald aanbod van de regering, en de meerderheid aanvaardde het. Een vriend van mijn moeder zei haar dat ze de vraag hadden gekregen om samen de communicatie van Muscats regering te verzorgen. “‘Jij maakt een grapje zeker’, grinnikte mijn moeder, maar die vriend had de baan al aanvaard.” Ze hield slechts een paar échte vrienden over, zegt Matthew, en was zwaar teleurgesteld geraakt over alle anderen die geld verkozen boven hun vriendschap.
Al ging de intimidatie zeer ver, toch had niemand, volgens Matthew ook zijn moeder niet, durven bevroeden dat het zou eindigen met een autobom. “En zelfs toen hield het niet op. We hadden mama nog niet eens begraven toen bleek dat wij in de rechtbank werden verwacht. De rechtszaken werden voortgezet tegen haar nabestaanden. Wij hadden alle aanklachten tegen haar geërfd.”
Twee uitvoerders van de moord kregen elk veertig jaar cel, hun handlanger werd veroordeeld tot vijftien jaar, nadat hij had meegewerkt met justitie. Toen de achtergronden van het onderzoek naar buiten kwamen, trad Muscat begin 2020 af als premier. Zijn stafchef Keith Schembri en twee ministers waren al eerder opgestapt.
Schembri was een goede bekende van zakenman Yorgen Fenech, die ervan verdacht wordt de opdrachtgever van de moord te zijn. Fenech zit in voorarrest, maar de familie Caruana Galizia tast in het duister over wanneer de strafzaak tegen hem eindelijk begint. “Dat is zeer frustrerend”, zegt Matthew. “We willen niet alleen eindelijk gerechtigheid voor onze moeder, we willen ook dat er uit haar corruptieonderzoeken rechtszaken voortvloeien.”
Kar achter het paard
Het systeem van georganiseerde misdaad op Malta omschrijft Matthew als een kar die achter een paard wordt gehangen. “Georganiseerde criminele groeperingen zullen samenklitten rond bepaalde families en bedrijven, die achter een politici gaan staan. Zij zijn de kar, en de politicus is het paard. Wint het paard de verkiezingsrace, dan is het bingo: dan staat die politicus bij de lui achter zich in het krijt, die dan openbare contracten krijgen toegewezen, en ga zo maar voort.”
Een gebrek aan transparantie over politieke financiering en een gebrek aan regels rond lobbying, werken dit corrupte systeem verder in de hand, volgens Matthew. In 2021 concludeerde een onderzoekscommissie in Malta dat de staat een sfeer van straffeloosheid had gecreëerd en daarom de verantwoordelijkheid moest dragen voor de moord op Daphne.
Sinds de dood van zijn moeder is Malta er nog slechter aan toe, denkt Matthew: “Er is een vacuüm ontstaan. Nu onderzoekt vrijwel niemand nog de misstanden op Malta, waar de corruptie is doorgedrongen in alle sectoren.”
Postuum is wél Daphnes isolement doorbroken. Haar familie richtte een stichting op die strijdt voor gerechtigheid voor Daphne, maar die ook gratis juridische bijstand biedt aan rechteloze migranten op Malta, die onder meer op gevaarlijke bouwplaatsen worden uitgebuit. De stichting vormt bovendien een hecht netwerk met persverenigingen in de rest van Europa. “Want ook elders staat de mediavrijheid onder druk. Net als mijn moeder zien wij de journalistiek als het laatste baken dat overeind blijft in een democratie als de rest, van de rechterlijke macht tot de regering, faalt.”