Oorlog is altijd en overal heilloos
De Navo heeft eind jaren 80 de kans gemist om zichzelf te ontbinden, schrijft Elvis Peeters. Sindsdien is dat louter defensieve bondgenootschap verworden tot een interventiemacht. Diplomatie en dialoog vindt ze naïef.
Ruim veertig jaar geleden koos ik ervoor mijn dienstplicht niet te vervullen in het leger, maar als gewetensbezwaarde een dubbele diensttermijn te volbrengen in een sociale organisatie. Dat deed ik in de vaste overtuiging niet opgeleid te willen worden om mensen te doden en omdat ik geen deel wilde uitmaken van een organisatie die daartoe werd uitgerust en onderhouden.
Liever zag ik dat conflicten opgelost werden via overleg en diplomatie of, indien nodig, geweldloze actie en burgerlijke ongehoorzaamheid. Ik vond dat de overheid daarin moet investeren en burgers daartoe moet opleiden in plaats van hen tot soldaten te drillen. Het was nochtans Koude Oorlog. De Navo en het Warschaupact stonden tegenover elkaar, de angst, de wederzijdse afkeer en het wantrouwen waren groot.
Vandaag merk ik met verbijstering opnieuw de toenemende militaristische retoriek in onze samenleving. De Navo viert haar 75ste verjaardag. Dat gebeurt wegens de oorlogen in Oekraine en Gaza gedeeltelijk in mineur, maar het gaat toch gepaard met een ijzeren taal en een zekere euforie vanwege de recente toetreding van twee nieuwe leden. Ook klinkt er bezorgdheid over de mogelijk verminderde Amerikaanse interesse in het bondgenootschap als Donald Trump opnieuw tot president wordt verkozen.
Er wordt voorts gehamerd op de zelfopgelegde regel dat ieder Navo-lid 2 procent van zijn bbp aan militaire budgetten moet besteden.
Dat zijn voor een militair bondgenootschap uiteraard begrijpelijke verklaringen. Maar laten we er ons ook bewust van zijn dat een organisatie die wordt bevolkt door militairen en omringd door gelijkgestemden, de wereld veelal door de loop van een geweer bekijkt en niet graag wordt herinnerd aan haar falen. Toch kan het nuttig zijn een ogenblik stil te staan bij gemiste kansen.
Wie rust wil, zoekt herrie op
Militaristen stellen graag: wil je vrede, bereid je dan voor op de oorlog. Dat klinkt diepzinnig, maar het is klinkklare onzin. Correct luidt de uitspraak: wil je vrede, voer dan geen oorlog. Je zegt ook niet: wil je rust, bereid je dan voor op herrie. Wie rust wil, zoekt die actief op en probeert herrie te voorkomen. De oorlog waarop de Navo zich vanaf zijn oprichting voorbereidde, was die met het Sovjetblok. Na de val van het IJzeren Gordijn en zeker na de ontbinding van het Warschaupact heeft de Navo de kans gemist ook zichzelf te ontbinden. We zullen nooit weten hoe de wereld was geëvolueerd als Europa en de Navolanden vanaf 1991 volop hadden ingezet op, bijvoorbeeld, de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in
Europa (OVSE). Als er voor een aanhoudende en intense dialoog met Ruslandwasgekozen.DeNavokooser evenwel voor zichzelf te bestendigen en uit te breiden, ijverde voor de toetreding van vroegere Oostbloklanden en herschreef haar strategische concept. De Navo had zich kunnen ontbinden, waarna men een nieuw bondgenootschap had kunnen oprichten – zelfs samen met Rusland – dat minder op vijanddenken en wederzijdse afschrikking was gebaseerd. We zullen het nooit weten, want de geschiedenis wordt geschreven door de overwinnaar, ook na 75 jaar.
Het beruchte artikel 5, waarin de Navo stelt dat ze de aanval op één lid beschouwt als de aanval op alle leden, werd tot nu toe één keer ingeroepen – door de Verenigde Staten, na de terreuraanslag op 11 september 2001. De oorlog die daarna werd ontketend in Afghanistan duurde bijna twintig jaar en maakte duidelijk dat een oorlog voorbereiden niet hetzelfde is als vrede voorbereiden. De Navo-troepen ontvluchtten het land in chaos en lieten de bevolking achter onder een dubieus regime.
Ook andere Navo-interventies waren dan wel min of meer voorbereid op het militaire vlak, maar zonder deugdelijk plan voor wat er moest gebeuren nadat de vijandelijkheden waren beëindigd. Denk aan de operaties in Irak (2004), Soedan (2005) of Libië (2011), waar de inmenging nooit tot een stabiele, democratische toestand leidde.
Pantser van gevoelloosheid
Met haar regelmatig hernieuwde strategische concepten heeft de Navo zich omgevormd van een louter defensief bondgenootschap tot een soort van interventiemacht die overal tussenbeide kan komen waar ze de belangen van de democratische wereld in gevaar acht. “Wij zijn met elkaar verbonden door gemeenschappelijke waarden: individuele vrijheid, mensenrechten, democratie en de rechtsstaat. We blijven ons inzetten voor de doelstellingen en beginselen van het Handvest van de Verenigde Naties en het Noord-Atlantisch Verdrag.” En we zullen “reageren op alle bedreigingen van onze veiligheid op de manier, het tijdstip en het domein van onze keuze.” Zo staat het in het Strategische Concept van 2022.
Daarmee wekt de Navo de indruk dat inzetten op diplomatie en dialoog naïef is, dat vijanddenken normaal is, dat mensen de dood injagen om geopolitieke, economische of religieuze redenen getuigt van heldhaftigheid. Staan de verantwoordelijken stil bij wat een oorlog op het slagveld werkelijk inhoudt?
De Duitse soldaat Willy Peter Reese schreef in zijn boek Mijzelf merkwaardig vreemd vanuit de loopgraven aan het Oostfront: “Ik werd meegesleurd in een leegloop van de ziel. De laatste waarden vielen in duigen, het goede, edele en mooie stierf, ik verloor mijn gezonde verstand. Het pantser van de gevoelloosheid, waarmee ik me wapende tegen de verschrikking, gruwel, angst en waanzin, dat me niet meer lijden en uitschreeuwen liet, onderdrukte de tere gevoelens in mij, vertrapte de kiemen van hoop, geloof en mensenliefde en veranderde mijn hart in een brok steen. Ik ging te gronde en lachte om mezelf.”
Reese schreef zijn boek om te waarschuwen voor wat een oorlog van een mens aan het front maakt, hij werd bang voor de vrede omdat hij niet wist hoe hij daarmee nog kon leven. Hij was nauwelijks vierentwintig toen hij sneuvelde.
Laten we dat toch vooral niet vergeten voor we achteloos de volgende 75 jaar ingaan. Oorlog is in alle omstandigheden heilloos, dat heeft de vorige eeuw ons definitief geleerd. Of is de Last Post aan de Menenpoort in Ieper alleen maar folklore en flauwekul? Was de breed bemeten herdenking van de Groote Oorlog alleen maar een toeristisch evenement?
De Navo wekt de indruk dat mensen de dood injagen om geopolitieke, economische of religieuze redenen getuigt van heldhaftigheid