Terwijl het Westen verwestert, trapt de rest van de wereld op de rem CULTUURKLOOF
Tussen westerse en niet-westerse landen groeit de cultuurkloof. Landen die veertig jaar geleden positief stonden tegenover homoseksualiteit, euthanasie en abortus zijn dat vandaag nóg meer. Landen die al tegen waren, zetten hun hakken nog dieper in het zand.
Veertig jaar geleden vond bijna de helft van de Zweedse bevolking abortus te rechtvaardigen. Vandaag maakt driekwart van de burgers er geen probleem meer van. In India daarentegen nam een kwart van de burgers veertig jaar geleden vrede met abortus, maar vandaag nog slechts 16 procent.
Het is slechts één voorbeeld van de kloof inzake normen en waarden die zich de afgelopen veertig jaar wereldwijd heeft verdiept, rapporteren twee Amerikaanse sociologen in het vakblad Nature Communications. Terwijl burgers van westerse landen zich de voorbije decennia steeds liberaler zijn gaan opstellen, zijn niet-westerse regio’s in de wereld doorgaans juist conservatiever geworden. De (toch al beperkte) acceptatie van homoseksualiteit, abortus en euthanasie is er verder gezakt, terwijl zaken als vertrouwen in het leger en het belang dat wordt gehecht aan een religieuze opvoeding hogere punten scoren. Ook de tolerantie voor corruptie en overheidsfraude is in niet-westerse landen gestegen, stelden de Amerikanen vast.
De resultaten zijn in tegenspraak met de verwachting dat de globalisatie en de daarmee gepaard gaande groeiende welvaart wereldwijd tot democratisering en emancipatie zouden leiden. Een bewijs van het tegendeel vonden de onderzoekers in Hongkong en Canada, waar de welvaart tussen 2000 en 2020 in gelijke mate is toegenomen. Maar terwijl de acceptatie van homoseksualiteit in Canada fors is toegenomen, was dat in Hongkong veel minder zo.
Joshua Conrad Jackson en Danila Medvedev analyseerden aan de universiteit van Chicago gegevens van de World Values Survey, een herhaalde bevraging van meer dan 400.000 mensen in 76 landen tussen 1981 en 2022. De bevragingen peilden naar de opvattingen van burgers over veertig waardegebonden kwesties, zoals de toelaatbaarheid van homoseksualiteit of prostitutie, het belang van een religieuze opvoeding van kinderen of de wenselijkheid van politieke actie.
“In landen waar er overheersend een clanmentaliteit heerst, zijn individuen in de eerste plaats loyaal aan hun eigen groep” Werner Schirmer
Socioloog VUB
China en Rusland
Terwijl de meeste westerse landen in deze zaken (nog) liberaler zijn geworden, is dat niet het geval voor de meeste niet-westerse landen in de bevraging. Onder meer in Irak, Marokko, Rwanda en Hongkong zijn de mores fors conservatiever geworden. Maar ook Europese landen als Hongarije en Polen zijn flink behoudender geworden in hun normen en waarden.
Werner Schirmer, socioloog aan de Vrije Universiteit Brussel, toont zich “niet super-verrast” door de conclusies van de Amerikaanse studie. “In de jaren 50 en 60 van de vorige eeuw dachten veel sociologen nog dat het Amerikaanse samenlevingsmodel de wereld zou gaan veroveren. De stijgende welvaart in niet-westerse landen zou ertoe leiden dat burgers westerse normen en waarden zouden overnemen en zouden emanciperen in de richting van meer individualisme en zelfbeschikking.”
“Dat gelooft vandaag niemand meer. Modernisering en welvaart leiden duidelijk niet automatisch naar een liberalere samenleving. Kijk maar naar China en Rusland: hoe radicaal antiwesters die landen zich vandaag opstellen, ondanks hun gestegen welvaart.”
Modernisering kan een land meer dan één richting uitsturen, zegt Schirmer, niet alleen in de richting van democratie en individualisering. “Ook zijn sommige religies makkelijker te verzoenen met emancipatie. Het protestantisme, de religie die aan de basis lag van Angelsaksische samenlevingen als de VS en Groot-Brittannië, is daarvan een voorbeeld. Méér dan het katholicisme bood het ruimte aan de belangen van individuen, ook als dat ten koste ging van de belangen van het collectief. Het protestantisme had ook minder moeite dan het katholicisme met het streven van individuen om rijkdom en macht te verwerven.”
Eerdere studies die een globale toename in de acceptatie van homoseksualiteit aangaven, noteerden dat die liberalisering trager verliep of niet gebeurde in moslimlanden, landen in Afrika ten zuiden van de Sahara en het voormalige Sovjetblok. De analyses komen overeen met de vaststellingen van de huidige studie: dat de meningen over de verdedigbaarheid van homoseksualiteit in de loop van de tijd uiteen zijn gaan lopen.
Een opvallend resultaat van de studie is dat de tolerantie van burgers voor belastingontduiking, zwartrijden en het omkopen van overheidsfunctionarissen is toegenomen. Schirmer kijkt er niet van op. “In landen waar er overheersend een clanmentaliteit heerst, zijn individuen in de eerste plaats loyaal aan hun eigen groep. Ze zien zichzelf als een tandwiel dat helpt om het raderwerk van de eigen clan aan de gang te houden. De staat is voor hen een abstracte, derde partij, die minder vertrouwen geniet dan de eigen groep. Zaken die westerlingen immoreel vinden, zien zij niet als iets verkeerds.”
Multicultureel
Wat betekenen de bevindingen van de Amerikaanse onderzoekers voor westerse landen met een sterke migratie-influx uit niet-westerse landen? Lopen de normen en waarden binnen zulke multiculturele maatschappijen ook steeds verder uit elkaar?
“Dat hebben de onderzoekers niet uitgezocht”, zegt Schirmer – de World Values Survey waarop ze zich baseerden, vergelijkt landen met elkaar, geen regio’s of sociale groepen binnen een land. “Het zou interessant zijn om zo’n bevraging op te zetten in Vlaanderen”, vindt de socioloog, “en de normen en waarden in stedelijke en landelijke gebieden met elkaar te vergelijken. Of om te peilen naar het onderscheid tussen de arbeidersklasse en hoger opgeleide burgers.”