“Wat denken ze? Laat die West-Vlaamse boerkes maar prutsen?”
In West-Vlaanderen, ver van Brussel en Antwerpen, komen de hoogspanningskabels van Ventilus. Langs het geplande tracé van 85 kilometer giert het politieke onbehagen door de straten. Burgers, boeren en bedrijfsleiders voelen zich “uitgespuwd”. Een verse lading proteststemmen kondigt zich al aan. “No way dat ik nationaal nog op de N-VA stem.”
“Daar, zie, daar willen ze de hoogspanningskabels van Ventilus hangen, op dertig meter van onze hof.” Erwin Danis (61) wijst in de richting van de drassige akkers achter zijn huis. Jules, zijn stokoude beagle, en Odiel, een jackrussellterriër, springen enthousiast tegen hem aan. “We willen ons landelijke leven behouden”, verzucht Danis. Hij vertelt over de ransuil, die graag komt uitrusten op een paaltje voor het woonkamerraam. Over de cultuurwandelingen in het West-Vlaamse land. Over de vervallen vlasroterij achter de weide met zijn karakteristieke scheefgezakte schoorsteen van rode bakstenen. “Is het zo gek dat we hier liever geen pylonen van negentig meter zien verrijzen?”
Binnen, onder een kruisje in de woonkamer, vertelt Danis hoe hij mee aan de wieg stond van de lokale afdeling van de N-VA in Lendelede en er zelfs twee periodes voorzitter van was. Hij beschouwt Bart De Wever (N-VA) nog altijd als de beste politicus die in Vlaanderen rondloopt. Maar het Ventilus-dossier dat door diens Vlaamse regering wordt doorgevoerd, duwt hem weg van de partij. “De mensen hier hebben zorgen. Echte zorgen. Ze vrezen voor hun gezondheid door de straling van die kabels. Ze maken zich zorgen over de waarde van hun huis en het landschap. Al die zaken worden compleet genegeerd. Stilaan krijgen we de indruk dat men in Brussel denkt: ‘Ach laat die domme West-Vlaamse boerkes maar prutsen.’ Geloof mij, dat zal zich wreken. Het effect op de verkiezingen zal enorm zijn.”
Danis leest voor uit een brief die de lokale afdeling van de N-VA aan de partijkopstukken schreef. Daarin vragen ze aandacht voor de vele zorgen van de gemeenschap rond het Ventilus-tracé. “Niemand van die mensen heeft zelfs maar geantwoord op onze brief.” Danis kan er boos om worden. Hij is al zijn hele leven fervent Vlaams-nationalist. In het voorjaar van 1980 nam hij als jonge snaak deel aan de verhitte taalstrijd in het Limburgse Voeren. En aan zijn grootmoeder-zaliger beloofde
hij op haar sterfbed dat hij op haar graf zou dansen als Vlaanderen zelfbestuur krijgt. “En dat zal ik doen ook. Dat Vlaamse zit in je bloed, je kunt het er niet uitkrijgen. Maar no way dat ik nationaal nog op de N-VA stem.”
Danis vermoedt dat vooral Vlaams Belang garen zal spinnen bij de volkswoede rond Ventilus. “Als wij in West-Vlaanderen de kanarie in de koolmijn zijn van de frustratie in dit land, dan mogen ze serieus uitkijken. Want wij gaan bijna van ons stokje.”
Dikke middelvinger
Langs de 85 kilometer waar de kabels van Ventilus moeten komen, giert het ongenoegen door de buurten. Bedrijfsleiders, boeren en burgers verenigen zich massaal in actiegroepen. Ze vrezen de financiële schade die ze zullen lijden onder de masten. Ze denken dat die slecht vergoed zal worden. En ze vrezen de magnetische straling van de hoogspanningslijn, die een aangetoonde correlatie heeft met een verdubbelde kans op kinderleukemie. Bovenal voelen de West-Vlamingen rond Ventilus zich “genegeerd” en “uitgespuwd” door “dé politiek”. Die luistert niet naar hen, vinden ze. Die stapt al te makkelijk over ruim 3.500 bezwaarschriften heen. Het drijft velen – lang niet alleen economisch achtergestelde mensen – richting protestpartijen. “Dit is een dikke middelvinger”, klinkt het.
Dat Ventilus er moet komen, begrijpt nochtans iedereen. De lijn moet groene stroom van windmolenparken op de Noordzee veilig aan land brengen. Ze dient ook om elektriciteit makkelijker uit te wisselen met onze buurlanden en de rest van Europa. In een tijdperk van hernieuwbare energie valt er niet aan te ontkomen. De actiegroepen hebben dat begrepen en vragen om Ventilus ondergronds te brengen, op gelijkstroom in de plaats van wisselstroom. Zo wordt het landschap gespaard, is er minder financiële schade en is er vooral geen stralingsrisico. Helemaal onmogelijk is die piste niet, maar Ventilus ondergronds duwen zou fors duurder uitvallen en de technologie staat volgens experts nog niet op punt, het risico op stroompannes kan niet worden uitgesloten.
“Het gaat allemaal te roekeloos”, zegt Bart Dochy (CD&V). Hij is burgemeester van Ledegem en volksvertegenwoordiger in het Vlaams Parlement. Net als veel collega-burgemeesters van CD&V en N-VA in de regio worstelt hij met de standpunten van zijn partij in de Vlaamse regering. Ventilus
“Als wij in West-Vlaanderen de kanarie in de koolmijn zijn van de frustratie in dit land, dan mogen ze serieus uitkijken. Want wij gaan bijna van ons stokje” Erwin Danis
“Op wie moet ik nog stemmen? Vlaams Belang is geen optie, zo ben ik niet, maar waar moet ik dan nog terecht? De andere partijen doen allemaal mee” Filip Van Fleteren
is voor velen de druppel, weet Dochy. “Mensen begrijpen niet dat boeren geen koffielepeltje stikstof in de grond mogen brengen, maar dat Ventilus wel magnetische straling mag loslaten boven woonwijken en kindercrèches. Die kabels komen hier niet voor vijftien jaar, maar voor vijftig jaar. Ze weten nog altijd niet hoe dat precies komt, maar uit elk onderzoek komt naar voren dat kinderleukemie toeneemt onder hoogspanning. Daar moet je voorzichtig mee zijn. We willen straks toch niet weer met een verhaal als PFAS of asbest zitten.”
De burgemeester rijdt door de streek waar zijn familie al vele generaties woont. Hij passeert verzetsborden van actiegroepen tegen de hoogspanningskabels – “ondergronds op gelijkstroom = geen kanker” - en tegen de stikstofregels – “van stikstofnood tot boerendood”. Ook Dochy is lyrisch over de landelijke beleving in dit deel van West-Vlaanderen. Hij vertelt over de laatste paardenkoers op straat, die in zijn gemeente Ledegem plaatsvindt, maar die in 1993 tijdelijk werd verboden onder druk van Brigitte Bardot en andere dierenrechtenactivisten. “Altijd wordt er op grote afstand beslist en betutteld. Men kent het hier niet. Recentelijk wilden ze de traditionele veemarkt van Rekkem verbieden. Dat is een eeuwenoud gebruik en plots zou dat dieronvriendelijk zijn.”
Ventilus is symbolisch, meent Dochy. “De kabel komt niet alleen boven de hoofden van de mensen, er wordt ook boven hun hoofden over beslist.” Hij wijst op de resultaten van de recentste gemeentemonitor. “Afstand is schadelijk voor de democratie. Hoe kleiner de gemeente, hoe groter het vertrouwen en de tevredenheid. Er zijn uitzonderingen, maar het is een trend.” Ook Dochy ziet kiezers afhaken. Deze week kondigde Vlaams Belang aan dat de partij in oktober lokaal zal opkomen in zevenendertig West-Vlaamse gemeenten. Dat zijn er elf meer dan in 2018. “Het vertrouwen in de politiek slinkt, ja. Veel centrumpartijen hebben afgedaan hier in de streek.”
Niemand luistert
Naast de E403 in Izegem, waar Ventilus moet verrijzen, staat de gloednieuwe toren van softwareontwikkelaar Skyline Communications. De investering van ruim 40 miljoen euro was net afgerond, toen Ventilus in 2019 werd aangekondigd. “Dat plan is compleet hallucinant”, zegt ceo Ben Vandenberghe in zijn kantoor met prachtig uitzicht. Hij wijst op een stukje grond tussen de snelweg en de oprit vanaf de rijksweg N36. Volgens de huidige Ventilus-plannen komt daar een ijzeren mast van zeventig tot negentig meter. “Bomen, bunkers, alles wordt in acht genomen in de studies, maar het woord ‘werknemer’ komt er niet in voor. Hier werken vijf- à zeshonderd mensen voor verschillende bedrijven en start-ups. We hebben nu al huurders die zeggen: ‘We vinden het hier heel aangenaam, maar als Ventilus er komt, vertrekken we.’”
Skyline is het enige Vlaamse bedrijf dat twee keer werd gelauwerd door de Vlaamse overheid met de ‘Leeuw van de Export’. “De regering noemt ons als levensader voor de economie. Onze aanwezigheid heeft de overheid al 200 miljoen euro inkomsten opgeleverd. Dat wij genegeerd worden is een totale vertrouwensbreuk. We doen alles om maatschappelijk verantwoord te ondernemen en topmensen uit het buitenland aan te trekken: er is een fitnessruimte, de toren is het enige bijna klimaatneutrale gebouw in de wijde omtrek en we hebben sportvelden die we openstellen. Maar nu we een probleem hebben is de stilte oorverdovend. Tal van brieven hebben we al geschreven, maar er
is nog niemand van de politiek verantwoordelijken komen luisteren.”
Uit pure frustratie trok Vandenberghe in september zelf naar Brussel om zijn ‘Leeuwen van de Export’ terug te geven. Minister-president Jan Jambon wilde hem niet ontvangen. “Een partij als de N-VA heeft de mond vol van het belang van ondernemen. Dit voelt als een middelvinger.” Hij benadrukt dat hij niet tegen Ventilus is. “Het enige wat wij vragen is dat we gevrijwaard blijven van schade, maar ze sturen ons met een kluitje in het riet. Ons aanwervingsbeleid wordt geïmpacteerd, onze verhuurcapaciteit wordt geïmpacteerd, onze eventruimte wordt geïmpacteerd. Maar ze hebben zelfs niet het fatsoen om in vijf jaar tijd ook maar één iemand te sturen.”
Red de boeren
Verderop aan de snelweg, aan de overkant van de rijksweg, wijst Filip Van Fleteren (56) naar zijn veld. “Ik ga eerlijk zijn, vorig jaar werd het mij met Ventilus even te veel. Ik heb thuis gezeten. Mijn rug was al kapot en mijn koeien heb ik in 2011 moeten opgeven. Ik zie soms een bord langs de kant van de weg: ‘Red de boeren’, maar het is veel te laat. De boer is niet gered.” Van Fleteren is de vijfde generatie boer op dit erf. De familie overleefde hier de oorlogen en zag de snelweg komen in de jaren 70. Stilaan werd het oude boerenleven ingesloten door de moderne samenleving. “Ik herinner mij nog dat we zaten te kijken hoe de koning en koningin de snelweg kwamen inhuldigen”, zegt hij. “Het was mijn grote passie, maar als je elke maand 10.000 euro ziet binnenkomen en er weer 9.500 moet afgeven, zeg je op een bepaald moment: ’t is genoeg.”
Van Fleteren is nu magazijnier bij de Aldi. “Ik heb nog een stukje grond voor patatten, tarwe en maïs, eigenlijk is dat een dure hobby geworden. Nu onteigenen ze nog een stuk voor Ventilus en zadelen ze ons op met bijna drie jaar werken rond het huis waarbij ik moet zien hoe alles wordt kapotgemaakt. Dat is onmenselijk.” Jaren geleden heeft Van Fleteren gezworen dat zijn kinderen geen boer zullen worden. Hij vertelt het met tranen in zijn ogen. “Nu moeten we met die straling leven en met onze bezwaren doen ze niets. Ze zeggen: het gaat allemaal om geld. Maar dat is niet waar. Dat is weer een karikatuur van ons maken hè. Op wie moet ik nog stemmen? Vlaams Belang is geen optie, zo ben ik niet, maar waar moet ik dan nog terecht? De andere partijen doen allemaal mee.”
Levenswerk
Later rijden we naar Heidi Warnez, een kleine ondernemer iets verderop in Izegem, die ook bij de actiegroepen zit. Als de huidige plannen er doorgaan, komen de kabels boven haar huis. “Leven onder die straling zien we niet zitten”, zegt ze. “Maar dit huis is een beetje ons levenswerk. Vijfentwintig jaar lang hebben we verbouwd om hier te geraken.” Met haar man verbouwde Warnez een klein huisje langs de snelweg tot een prachtige en goed geïsoleerde loft met zicht op de akkers. In de verte passeren al eens fazanten en konijnen, op de haag geniet een kieviet van een minuutje zon tussen twee regenbuien. Voor de deur ligt een dode muis die de kat als trofee heeft achtergelaten. “Voor het geld dat ze ons bieden zullen we nooit opnieuw zo’n plekje met landelijk zicht vinden. Ver kunnen we ook niet gaan, ik ben mantelzorger van twee familieleden in de buurt.”
Het gezin van Warnez is vooral bezorgd om de straling. “Ze zeggen: je woont toch al naast de snelweg, wat maakt het nog uit. Maar die straling is een ander verhaal voor ons. In Frankrijk stopten de koeien onder zulke kabels plots met melk geven. Toen ze de stroom afsloten, gaven ze opnieuw melk. We weten nog niet wat die straling doet. Het enige wat we weten is dat er een aangetoond verband is met kinderleukemie. Er zit al kanker in de familie en ik wil niet leven met die voortdurende angst.”
Ze vertelt hoe het protest de gemeenschap verenigt. Online vinden de activisten elkaar ook gemakkelijker. “We delen frustraties en verdriet. Het gebeurt al eens dat de buren hier aan tafel zitten en we samen een fles wijn opentrekken. We voelen ons in de steek gelaten door de politiek dus rekenen we op elkaar. Samen zullen we dit zo lang mogelijk tegenhouden.”
“We doen alles om maatschappelijk verantwoord te ondernemen. Maar nu we een probleem hebben, is de stilte oorverdovend” Ben Vandenberghe Ceo Skyline Communications
“Het vertrouwen in de politiek slinkt, ja. Veel centrumpartijen hebben afgedaan hier in de streek” Bart Dochy Burgemeester Ledegem (CD&V)
Kristallen
In haar woonkamer in Kachtem, tussen indrukwekkende kristallen, Boeddhabeeldjes en De meeste mensen deugen van Rutger Bregman, zegt supply manager Sabrina Uyttenhove dat ze niet langer gelooft dat België een democratie is. “Ik sta achter geen enkele partij en weet nog niet of ik überhaupt ga stemmen, maar een cordon sanitaire hoort niet thuis in de democratie. Als het volk ervoor kiest: laat Vlaams Belang dan maar aan de macht komen.” Uyttenhove zegt dat haar ogen “echt opengingen” tijdens de pandemie. Ze weigerde het coronavaccin en werd daardoor een maatschappelijke paria. Haar dochter kon bijna niet mee op schoolreis. “Voor mij is het duidelijk dat het om geld, macht en controle gaat. Ventilus behoort daartoe. Ze laten straling op ons los en we merken dat we steeds vaker ziek worden. Iedereen praat over burn-outs en angst en slaapgebrek, maar niemand kijkt naar de oorzaken.”
Uyttenhove heeft de straling in haar huis grondig gemeten, vertelt ze. Met kristallen hoopt ze die op te vangen. Ze is als de dood voor de hoogspanningskabels die eraan komen. Recent kocht ze een stukje land om er een energetische tuin van te maken, dichter bij de snelweg en de kabels komen er vlakbij. Ze neemt ons mee naar de plek. De hagen zijn in gebogen figuren aangeplant, om de energie niet af te bakenen. De planten groeien in geometrische figuren. De besjes zijn in de kleuren van de chakra’s. Er komen insectenhotels, haar man volgt een opleiding tot imker en van de invasieve Japanse duizendknoop die oprukt, maakt ze een heilzaam tinctuur. “Met zijn aanwezigheid toont de plant dat we hem moeten gebruiken.”
Als Ventilus voor sommigen de druppel was om de politiek de rug toe te keren, dan was het voor Uyttenhove alleen een bevestiging. “Ze geven niet om het volk. Het is fijn dat steeds meer mensen dat inzien.”