Wat als Oekraïne de oorlog verliest?
Het idee dat Oekraïne de oorlog kan verliezen, is niet langer ondenkbaar. Meer zelfs: steeds vaker wordt er luidop over gesproken. Wat betekent dat scenario voor Europa?
Mike Pence was deze week in Brussel. De voormalige vicepresident van de Verenigde Staten was een van de hoofdsprekers op de jaarlijkse conferentie van het German Marshall Fund, de denktank die de trans-Atlantische relaties hoog in het vaandel voert. Pence sprak er onder andere over de Amerikaanse steun aan Oekraïne die geblokkeerd zit in het Huis van Afgevaardigden. Hij vindt dat het pakket van 60 miljard zo snel mogelijk vrijgemaakt moet worden, anders dreigt de catastrofe.
Pence is ervan overtuigd dat Poetin niet zal stoppen bij Oekraïne. “Ik twijfel er niet aan dat hij dan de grens naar een Navo-land in Europa zal oversteken en dat onze soldaten zullen moeten vechten.” Een Russische overwinning in Oekraïne zet volgens de voormalige rechterhand van Donald Trump ook “een domino-effect in gang waarbij autoritaire regimes zich gesterkt voelen.”
Opvallend: zelfs Trump lijkt zich bewust te worden van de ernst van de situatie. Al vindt hij dat het de schuld van de Europeanen is dat het slecht gaat in Oekraïne. Hij riep op tot actie. “Iedereen is het erover eens dat het voortbestaan van Oekraïne belangrijker is voor Europa dan voor ons, maar het is ook belangrijk voor ons! Kom in actie Europa!”, schreef hij donderdag op zijn socialemediakanaal Truth Social.
Fatalisme groeit
De uitspraken van Pence (en Trump) zijn tekenend voor de snel kantelende inschatting in het Westen over de Oekraïense oorlog. Dat de Oekraïners in het defensief zitten, was al maanden duidelijk, maar de jongste weken wordt luidop de vraag gesteld wat er kan gebeuren als Oekraïne verliest. Terwijl het vorig jaar vooral een tactiek was van haviken die Oekraïne sneller wilden bewapenen, is het nu steeds meer een scenario waarmee iedereen ernstig rekening houdt.
“Als Oekraïne verliest, zullen onze vijanden de wereldorde bepalen” George Robertson Voormalig Navo-baas
De voormalige stafchef van het Britse leger, generaal Richard Barrons, gaf vorige week een interview aan de BBC waarin hij zei dat Oekraïne de oorlog dit jaar kan verliezen. “Dat risico moeten we ernstig nemen.” Dat heeft in de eerste plaats te maken met de situatie aan het front, waar het Russische leger duidelijk in overtal is, zowel in manschappen als in munitie. Maar volgens Barrons speelt ook psychologie mee. Bij veel Oekraïners groeit het fatalisme. Velen hebben het gevoel dat ze de oorlog niet meer kunnen winnen. “Wat voor zin heeft het dan nog om te gaan vechten en het onverdedigbare te blijven verdedigen?”, aldus Barrons.
Vooral aan het oostelijke front is de toestand bijzonder ernstig.
Rusland is bezig met een offensief rond Tsjasiv Jar, het strategisch gelegen stadje ten westen van Bachmoet dat het Russische leger kan gebruiken als springplank voor een offensief naar Kramatorsk en Slovjansk, de grote steden in de provincie Donetsk die Oekraïne nog in handen heeft. Vooral Kramatorsk is cruciaal. Het is het commandocentrum van de Oekraïense strijdkrachten in het oosten en een belangrijk logistiek centrum.
Volgens Deep State, de website die nauwe relaties onderhoudt met het Oekraïense leger, zitten Russische soldaten al in de buitenwijken. Omdat het stadje zo strategisch is, heeft het Oekraïense leger het bijzonder goed versterkt, maar als de soldaten er zonder munitie vallen, zullen ze zich op een bepaald moment moeten terugtrekken. “De vijand verzamelt reserves voor de slag om Tsjasiv Jar”, klinkt het. Als de stad valt, is het volgende doelwit zeker Kostjantynivka, enkele kilometers verder. Daar wonen nog veel mensen.
De vraag is vooral of het Russische leger een grote doorbraak kan forceren. Tot nog toe blijft de terreinwinst beperkt, maar militaire analisten sluiten niet uit dat de verdedigingslinies op sommige plaatsen echt breken. Volgens Christopher Cavoli, de Amerikaanse opperbevelhebber van de Navo-strijdkrachten in Europa, kan Rusland binnenkort tien keer meer artilleriegranaten afvuren dan Oekraïne. “Bij dat soort overmacht breken defensielijnen”, zegt militair specialist en Rusland-kenner Joris Van Bladel (Egmont). De bevelhebber van de Oekraïense troepen aan het oostelijke front maakte vorige week nog eens duidelijk hoe precair de toestand is. “Normaal zijn acht tot tien soldaten nodig om 100 meter grond te verdedigen. We hebben er misschien twee”, zei generaal Joeri Sodol in het Oekraïense parlement.
Zwakheid exploiteren
Rusland blijft intussen verse soldaten ronselen. Elke maand tekenen ongeveer 30.000 Russen een contract, aangetrokken door het loon. “In het Westen wijzen we graag naar de grote verliezen die het Russische leger lijdt, maar we vergeten te zeggen dat ze 450.000 soldaten kunnen inzetten. En ja, die zijn vaak niet goed opgeleid, maar zo werkt het leger nu eenmaal”, zegt Van Bladel. In Oekraïne is de nieuwe mobilisatiewet goedgekeurd waardoor meer mannen opgeroepen kunnen worden en het moeilijker wordt de dienst te ontlopen. Maar als de rekruten niet gemotiveerd zijn, verliest het Oekraïense leger zijn belangrijkste troefkaart.
Volgens generaal Syrsky, de Oekraïense opperbevelhebber, begint ook het weer in het voordeel van de Russen te spelen. Het wordt warmer en droger waardoor het makkelijker wordt op te rukken met infanterievoertuigen en tanks. Daarom waarschuwt president Zelenski al een tijdje voor een groot offensief tegen het einde van de lente. Van Bladel houdt er ernstig rekening mee dat dit tot een grote doorbraak leidt. “Ik sluit niet uit dat de Russische soldaten dit jaar oprukken tot aan de Dnjepr. President Poetin weet dat hij nu de zwakheid van het Oekraïense leger maximaal moet exploiteren. Bovendien hebben zijn troepen het vertrouwen.”
Het Russische leger is steeds meer in staat op verschillende plaatsen langs de 1.000 kilometer lange frontlijn aan te vallen. Dat Charkov al weken zwaar wordt gebombardeerd, geeft aan dat Moskou er weer zijn zinnen op heeft gezet. Bij het begin van de oorlog viel de tweede stad van Oekraïne snel in handen van Rusland, maar bij het herfstoffensief van 2022 konden de Oekraïners de stad heroveren. Charkov ligt op nauwelijks 30 kilometer van de Russische grens. Achter de grens is het Russische leger weer veel troepen aan het samenbrengen.
Ook in het zuiden duwen de Russische soldaten door. Vooral de stad Zaporizja is voor de Russen interessant. Het is de hoofdplaats van de gelijknamige provincie die Poetin al heeft geannexeerd, hoewel zijn soldaten nauwelijks de helft van het grond
gebied controleren. Van Bladel rekent ook Odessa, de derde stad van het land, tot een prioritair doelwit. In die drie steden wonen honderdduizenden mensen. Een massale aanval zal opnieuw een grote vluchtelingenstroom op gang brengen.
Hulp is onderweg
Maar zijn de westerse analisten op dit moment niet te somber? Alles wijst erop dat het Amerikaanse Huis van Afgevaardigden zaterdagnacht het hulppakket van 60 miljard zal goedkeuren. “Natuurlijk zou dat een belangrijke doorbraak zijn”, zegt Van Bladel. “Alleen zal het nog maanden duren voor de wapens in Oekraïne zijn. Die tijd heeft Oekraïne niet.” Ook de artilleriecoalitie die een aantal Europese landen onder leiding van Tsjechië hebben opgezet, is belangrijk, maar ze zal Oekraïne niet in staat stellen het initiatief weer over te nemen. Tegen juni moeten de eerste 200.000 granaten arriveren in Oekraïne. Er zijn er nog eens 300.000 aangekocht en Oekraïne krijgt eindelijk ook meer luchtafweersystemen. Dat maakte Navobaas Jens Stoltenberg vrijdag, na een emotioneel pleidooi van Zelenski in de Navo-Oekraïneraad, bekend. Stoltenberg kon wel nog niet zeggen hoeveel en welke systemen er vrijgegeven zouden worden. “Maar hulp is onderweg.”
Toch zal het waarschijnlijk niet genoeg zijn om de Oekraïners weer the winning mood te geven. En dus overheerst somberheid over de toekomst van het land. Velen denken dat Poetin niet zal rusten voor hij van Oekraïne een vazalstaat heeft gemaakt. De leider van de Russische orthodoxe kerk, patriarch Kirill, noemde de oorlog in Oekraïne onlangs een “heilige oorlog”. Daarmee gaf hij Poetin de zegen om alles op alles te zetten. “En dat is voor Europa een gitzwart scenario”, zegt Van Bladel. “Sommigen zeggen dat Poetin vervolgens Moldavië of een Navo-land zal aanvallen. Ik weet niet of dat automatisch zal gebeuren. Maar zeker is dat een Oekraïense nederlaag automatisch gezien wordt als een nederlaag van Europa en de VS. Daarvoor hebben we ons te diep geëngageerd. Ons engagement was dat we Oekraïne zouden helpen tot het de oorlog had gewonnen. Dat engagement zijn we niet nagekomen.” Voormalig Navo-baas George Robertson formuleerde het nog scherper. “Als Oekraïne verliest, zullen onze vijanden de wereldorde bepalen.” Onderhandelingen over een vredesakkoord zijn op dit moment niet realistisch. Ze zullen voor Oekraïne alleen een vernederende vrede opleveren en ze zullen Europa niet veiliger maken. In een gesprek met The Economist verwoordde de nieuwe veiligheidschef van Oekraïne, Oleksandr Lytvynenko, kristalhelder hoe hij over een vredesakkoord denkt. “Door land op te geven in ruil voor vrede verraden we de Oekraïners die in de bezette gebieden moeten wonen.” Rusland zal er een terreurregime installeren en onschuldige Oekraïners zullen opgesloten, gemarteld en vermoord worden. Heel waarschijnlijk zal er ook een bloedige partizanenstrijd uitbreken. Lytvynenko is er ook van overtuigd dat een vredesakkoord alleen leidt tot een nieuwe oorlog, want Poetin is “verslaafd” aan de totale verovering van Oekraïne. “Hij zal terugkomen en ditmaal zal hij geen beginnersfouten meer maken.”
Geloofwaardigheid
Ook binnen Europa zal het vingerwijzen beginnen. Nu al lopen er breuklijnen tussen de landen die grenzen aan Rusland en de EU-lidstaten in het westen en zuiden. Die zullen alleen maar groter worden. Pascal Lamy, een voormalig EU-commissaris, sprak over een “existentiële” test voor de unie. Alleen al dat vooruitzicht zou de Europese leiders moeten aansporen tot grote urgentie. Van Bladel vreest zelfs dat de Oekraïners een wrok zullen ontwikkelen tegenover Europa. “Je zag deze week al hoe boos ze waren over de hulp die Israël wel kreeg. Als we zo voortdoen, verliezen we alle geloofwaardigheid.”
“In het Westen wijzen we graag naar de grote verliezen die het Russische leger lijdt, maar we vergeten te zeggen dat ze 450.000 soldaten kunnen inzetten” Joris Van Bladel Militair specialist