“Weer iemand die denkt dat de afscheiding van België in 1830 viel”
Was het nu 1830 of 1839? De Nederlandse premier Mark Rutte koos resoluut voor dat laatste moment als ogenblik waarop België afgescheiden werd van Nederland.
In de Nederlandse Tweede Kamer vond afgelopen week een vreemde geschiedenisdiscussie plaats tussen premier Mark Rutte (VVD) en Pepijn van Houwelingen (Forum voor Democratie). In een ernstig debat over Oekraïne en Rusland raakten ze het oneens over de timing van de Belgische afscheiding. Het ging als volgt:
Van Houwelingen: “(…) Wij zijn in 1830 ook grondgebied verloren, zoals de minister-president ongetwijfeld weet als docent.” Premier Rutte: “1839”
Van Houwelingen: “In 1830. Dus dat gebeurt.”
Rutte: “Weer iemand die denkt dat de Belgische afscheiding in 1830 was. Die was in 1839.”
Van Houwelingen: “Dus dat gebeurt.”
De voorzitter: “Ik ben de jury vandaag en de minister-president heeft wel gelijk.”
Rutte: “De opera ‘De stomme van Portici’ in Brussel was in 1830.” De voorzitter: “In de Munt.” Rutte: “Maar de officiële afsplitsing was in 1839.”
Van Houwelingen: “We kunnen er een grap over maken met z’n allen ...”
Rutte: “Nee, het is geen grap. Het is een feitelijke correctie.”
Het fragment werd op sociale media gretig opgepikt. “Er zijn momenten dat ik blij ben met een historicus als premier”, tweette Beatrice de Graaff, docent geschiedenis van de internationale betrekkingen aan de Universiteit Utrecht. Op Twitter verdedigde ze het gelijk van Rutte. “Er was nog een veldtocht in 1831 die Nederland won. Dus 1830 is niet echt correct.”
En nog: “Het is toch echt de internationale gemeenschap die zo’n onafhankelijkheid ‘afzegent’. Iedere provincie kan wat roepen. In dit geval was het een kwestie van de grote mogendheden, die er in Londen over delibereerden. Pas in 1839 werd de afscheiding internationaal erkend.”
Scheldeblokkade
Voor Belgische studenten, maar evengoed voor Belgische historici, klinkt die redenering gek. Wij hebben 1830 als referentiepunt, en 1831, het jaar waarin onze grondwet werd goedgekeurd. Maar niet 1839. Op de officiële website van ons land wordt dat jaartal niet vermeld. Daar staat: “Op 23 september 1830 brak de revolutie uit in Brussel. Door die opstand scheidde België zich af van de noordelijke provincies. Het Voorlopig Bewind riep de onafhankelijkheid uit op 4 oktober 1830. Het Nationaal Congres keurde op 7 februari 1831 een voor die tijd progressieve grondwet goed.”
“Beide partijen hebben gelijk, maar voor mij is het duidelijk 1830”, zegt Johan Op de Beeck, auteur van onder meer Het verlies
van België. “De oorlog tussen beide landen was officieel pas gedaan in 1839, maar na 1831 was er van oorlog amper sprake. Alleen de Nederlandse blokkade van de Schelde was nog van tel, omdat die grote economische gevolgen had.”
“Je kunt niet ontkennen dat er in 1830 iets gebeurd is”, benadrukt ook Gita Deneckere, historica aan de UGent en (mede)auteur van Het (on)Verenigd Koninkrijk 1815-18302015. “Dat was een absoluut breukmoment. Hoewel Rutte 1839 gebruikt als het definitieve verlies van de Zuidelijke Nederlanden, was er op dat moment al lang geen
sprake meer van een Verenigd Koninkrijk der Nederlanden.” Deneckere gaat nog een stap verder: “Je moet je ook afvragen of het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden ooit wel een geheel is geweest. Dat was geen natuurlijke natie, maar een constructie na het Congres van Wenen om de mogelijke opmars van de Fransen tegen te houden.”
Koppige koning
In de bescheiden tweestrijd tussen 1830 en 1839 kiest ook de Nederlandse historicus Remieg Aerts voor 1830. “Niet alleen 1830, maar vooral 1831 is relevant. Door een grondwet naar voren te schuiven, creëerde België toen een legitimiteit die niet ontkend kon worden.”
Wanneer een land nu precies onafhankelijk is geworden, is in het internationaal recht altijd een vraagstuk, zegt hij. Hij wijst naar Catalonië of Schotland als hedendaagse voorbeelden. “Ook bij de Belgische opstand in 1830 schreef de Nederlandse staatsman Johan
Thorbecke vanuit Gent dat het eenzijdig onafhankelijk verklaren een omstreden zaak was. Maar bij België was de situatie helder: de grote mogendheden wilden geen oorlog voeren. Zo hebben ze het land de facto laten ontstaan.” Het is volgens Aerts vooral door de koppigheid van de Nederlandse koning Willem I dat de officiële erkenning zo lang geduurd heeft. “Ook de Nederlandse publieke opinie wou dat de afscheiding zo snel mogelijk plaatsvond. Door de houding van de koning was Nederland op dat ogenblik zelfs bijna bankroet.”
Aerts noemt de vertoning in de Tweede Kamer finaal “een debat van niks”. Hij vindt het vooral een “typisch Ruttiaans handigheidje”. “Rutte maakt duidelijk dat hij Van Houwelingen niet erg serieus neemt. Door hem op een feitelijkheid te wijzen, haalt hij de angel uit de vraag. Dat is zijn talent, op die manier komt hij al dertien jaar goed weg met van alles.”
“Is het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden ooit wel een geheel geweest? Dat was geen natuurlijke natie” Gita Deneckere Historica (UGent)