Rwandaplan zet Britse rechtbanken buitenspel
De kogel is door de kerk voor het Rwandaplan. Maandagnacht werd de ongeziene maatregel tegen illegale migratie goedgekeurd. Een opsteker voor Rishi Sunak en zijn partij, die tegelijk een gevaarlijk precedent én een mogelijke grondwettelijke crisis creëert.
“Genoeg is genoeg. Geen uitvluchten en vertragingen meer.” De Britse eerste minister Rishi Sunak spoorde de leden van het Hoger- en Lagerhuis maandagmiddag voor een laatste keer aan om het Rwandaplan goed te keuren. En zo geschiedde. Na een maandenlange marathon van politiek gepingpong tussen de twee kamers, beslisten de leden van het Hogerhuis kort na middernacht het plan ongeamendeerd te laten en zo het wetsvoorstel van het Lagerhuis aan te nemen.
1
Wat houdt het Rwandaplan in?
Sinds de regering-Johnson (20192022) proberen de Britse Conservatieven met het Rwandaplan een antwoord te bieden op illegale migratie naar het Verenigd Koninkrijk. In de persconferentie van maandagmiddag herhaalde Sunak waar ze naar streven: “Een onophoudelijk, continu proces van succesvolle en permanente uitzetting van mensen naar Rwanda.”
Concreet zou Sunak binnen de tien tot twaalf weken vliegtuigen met migranten naar Kigali willen zien vertrekken. Asielzoekers die het Britse eiland “met onzeewaardige rubberboten” illegaal bereikten, zullen volgens het plan hun asielprocedure in Rwanda moeten voltooien. Bij een positieve beslissing kunnen ze zich daar permanent vestigen.
Het Britse Hooggerechtshof oordeelde in november dat uitgezette asielzoekers geen veiligheid kon worden gegarandeerd in Rwanda en dat het plan daarom onwettig was. Met een wet die Rwanda toch als veilig aankomstland bestempelt, wilde Sunak de beslissing van het Hooggerechtshof omzeilen. Na veel tegenstand uit het Hogerhuis is hem dat maandagnacht gelukt .
Wat heeft die ongerustheid over Rwanda doen verdwijnen?
De Britse regering meent te hebben geluisterd naar de bezorgdheden van het Hooggerechtshof. Er zouden maatregelen getroffen zijn die verzekeren dat Kigali niemand op zijn beurt naar een onveilig land doet terugkeren en die asielzoekers de mogelijkheid geven om in beroep te gaan tegen besluiten in hun procedure.
Dat die maatregelen de zorgen voldoende de kop indrukken en verdere rechtszaken voorkomen, is hoogst onwaarschijnlijk. Het is niet duidelijk of het Hooggerechtshof genoegen zal nemen met de genomen veiligheidsmaatregelen, en ook mensenrechtenorganisaties en belangengroepen zullen de wet naar alle waarschijnlijkheid proberen aan te vechten.
Michael Tomlinson, Brits minister bevoegd voor Illegale Migratie, erkent dat er juridische uitdagingen zullen volgen: “Er zullen problemen zijn, maar we zullen die aanpakken en overwinnen.”
3
Hoe kunnen rechtszaken de uitwerking van het plan beïnvloeden?
Dit kan volgens experts niet alleen tot een grondwettelijke crisis leiden, maar ook een gevaarlijk precedent vormen voor andere Europese landen
De wet is zo opgesteld dat Britse of internationale rechtbanken de vliegtuigen nauwelijks kunnen tegenhouden. De regering noemt ze daarom trots “een van de strengste wetten ooit ingevoerd”. Individuele aanvechtingen hebben maar een kleine kans van slagen en Britse rechtbanken zouden uitwijzingen niet om veiligheidsredenen kunnen vertragen of verhinderen.
Nog opmerkelijker is dat de wet stelt dat Britse ministers zelf mogen beslissen of eventuele maatregelen van het Europese Hof voor de Rechten van de Mens nageleefd moeten worden. Omdat het VK het Europees Mensenrechtenverdrag heeft geratificeerd – en zelfs mee heeft opgesteld – zijn uitspraken van dat gerechtshof bindend. Zulke juridisch bindende uitspraken via de uitvoerende macht aanvallen en proberen te omzeilen, is ongezien. Het kan volgens experts niet alleen tot een grondwettelijke crisis leiden, maar ook een gevaarlijk precedent vormen voor andere Europese landen en uiterst rechtse partijen.
4
Wat betekent de stemming voor premier Sunak?
Hij beschouwt het een als een cruciale overwinning voor zijn partij. De Britse premier wil ermee bewijzen dat de Conservatieve Partij haar belangrijkste Brexit-belofte nakomt. Die luidde dat Londen opnieuw de controle over zijn grenzen zou terugkrijgen. Dat bleek tot nog toe een fabeltje. De voorbije jaren piekte het aantal immigranten dat het land illegaal probeerde binnen te komen.
Sunak moet dringend tonen dat hij een krachtdadige premier is. Hij moet dit jaar verkiezingen uitschrijven en hoopt dat hij met dit plan het vertrouwen van de kiezers kan terugwinnen. Maar het is twijfelachtig of dat zal lukken. Peilingen geven aan dat de Britten het helemaal gehad hebben met de Tories en niemand nog naar de premier luistert. Bovendien is het maar de vraag of dit plan migranten zal afschrikken.
5
Kan het plan de “boten doen stoppen”?
Cijfers geven aan van niet. Sinds begin dit jaar hebben meer dan 6.265 mensen het Kanaal illegaal overgestoken. In 2023 waren dat er in totaal bijna 37.000. Met in het beste geval “verschillende vluchten per maand” en 2.200 voorziene detentieplaatsen in Rwanda, zal er van een groot afschrikeffect wellicht geen sprake zijn. Dat Sunak toch op dat effect blijft hameren, terwijl hij ook al maanden steevast herhaalt dat Rwanda een veilige en aangename thuis kan bieden aan de asielzoekers, is hoe dan ook paradoxaal.
In tegenstelling tot wat de Britse regering beweert, zal het voor asielzoekers levensgevaarlijk blijven de Noordzee over te steken. Slechts enkele uren nadat het plan was goedgekeurd kwamen vijf mensen, onder wie een zevenjarig kind, om het leven nadat ze met ongeveer 110 anderen in een te kleine boot vanuit het Franse Wimereux richting het VK trokken.