De dans van de stalker en het aangeschoten hert
De Britse komiek Richard Gadd wou van humor zijn handelsmerk maken, tot hij te maken kreeg met een hardnekkige stalker en het geweer van schouder moest veranderen. Het resultaat, Baby reindeer, is een mokerslag van een serie, en terecht de Netflix-hit van
Het begon met een gratis thee en glimlach op café, en eindigde met 41.071 e-mails, 744 tweets, 106 pagina’s aan brieven en 350 uur aan voicemailberichten. Of: hoe je een vriendelijk geste van je medemens kunt ombuigen tot een ziekelijke obsessie. In de Netflixserie Baby reindeer krijgt barman Donny op een dag een beteuterde vrouw, genaamd Martha (Jessica Gunning), aan zijn toog. Om het licht in haar ogen weer aan te steken, geeft hij haar iets te drinken van het huis. Die uitgestoken hand is het begin van een onthutsend stalkingsverhaal: al snel wordt haar dagelijkse bezoek aan het café gevolgd door een lawine aan nachtelijke berichten en achtervolgingen.
Wanneer Donny naar de politie stapt, wordt hij afgewimpeld – niemand die gelooft dat hij de vrouw niet kan afschudden, laat staan dat zij hem zou kunnen aanranden. De nachtmerrie wordt steeds meer claustrofobisch. Mocht de reeks je op dat punt (ongeveer halverwege de eerste aflevering) nog niet in een houdgreep hebben, weet dan dat het zinnetje ‘ this is a true story’ aan het begin geen verzonnen kwaliteitsstempel is, maar wel een herinnering aan de hel die schrijver van de reeks én hoofdrolspeler Richard Gadd zelf meemaakte.
Gadd, die onder meer ook meeschreef aan de reeks Sex education, timmerde tien jaar geleden aan zijn carrière als komiek in het Verenigd Koninkrijk toen hij op eenzelfde manier belaagd werd door een vrouw. In een interview aan The Guardian bevestigt hij dat hij “heftig gestalkt” werd, dat hij de gebeurtenissen slechts “lichtjes heeft aangepast voor het dramatische effect”, maar dat de emotionele laag in het verhaal “wel heel waarheidsgetrouw is”.
Masochistische kwelling
Waarom Baby reindeer je zo naar de keel grijpt, heeft nochtans minder te maken met de concrete acties van Martha, maar alles met de dynamiek tussen de stalker en haar prooi. Gadd, die op dat moment in zijn leven kampte met een laag zelfbeeld, was evenzeer
geïntrigeerd door de vrouw die zich voordoet als een succesvolle advocate en hem dagelijks bestookt met complimenten. Met terugwerkende kracht analyseert Donny de situatie en durft hij te stellen dat die hem ook iets opleverde, namelijk “aandacht en afleiding”. Een combinatie van empathie en een wederzijdse fascinatie maakt dat hij na de eerste tachtig e-mails van haar nog niet naar de politie stapt. Ook niet als ze zijn ex begint lastig te vallen. Zelfs niet wanneer ze opduikt in het publiek tijdens een van zijn shows en hem daar publiekelijk vernedert.
De geloofwaardigheid van dit verhaal krijgt voortdurend deuken en toch gaat je bullshitdetector als kijker niet af. Is het omdat we een vrouwelijke stalker die zich niet wegstopt en ons meeneemt in haar illusies – ze gelooft dat ze een romantische relatie heeft met Donny – als psychisch kwetsbaar, maar dus ook ongevaarlijk wegzetten? Ze is tegelijk huiveringwekkend manipulatief en meelijwekkend, en ziet elke kruimel die Donny haar geeft, in de vorm van een troostend antwoord of een opbeurende grap, als terreinwinst. Dat het Donny aan daadkracht ontbreekt om de situatie halt toe te roepen, is wat het kijken van deze reeks tot een masochistische kwelling maakt. “Ik denk dat er veel fout loopt als mensen gaan people pleasen”, zei Gadd in hetzelfde interview. “Je houdt vast aan de leugen omdat het zo makkelijker is om de spanning te omzeilen. Ik wou zo’n kwetsbaar iemand niet van streek maken.”
Anti-humor
Het is niet de eerste keer dat Gadd zijn verhaal brengt. De podiumversie van Baby reindeer ging in 2019 al in première op het Fringe-festival in Edinburgh, drie jaar nadat Gadd er de Comedy Award had gewonnen voor zijn vorige onemanshow. De voorstelling werd opgepikt, geprogrammeerd op de West End én leverde Gadd een Olivier Award op. Van de theatertekst en -scènes zitten nog heel wat sporen in de voiceover van Donny (of is het Gadd zelf?), wat de motor van de reeks wordt. De vertelvorm houdt het midden tussen een droog politieverhoor en een woordenstroom die doet denken aan een doorbraaksessie bij de therapeut, en geeft Gadd de mogelijkheid om via een commentaarstem nuance toe te voegen.
Op papier herinneren al die elementen ons misschien aan dat andere Fringe-succesverhaal: de komische serie Fleabag, gemaakt én gespeeld door Phoebe WallerBridge, maar Gadds verhaal snijdt een heel ander en zwaarder register aan. Van iemand die zijn droge stijl omschrijft als “anti-humor” hadden we niets luchtigs verwacht, al is hij er zelf van overtuigd dat hij met humor hier en daar de duisternis heeft kunnen verjagen. Die pogingen doven uit als je voorbij aflevering vier geraakt, de flashback-episode waarin we zien hoe Donny seksueel misbruikt wordt door een scenarist naar wie hij op dat moment opkijkt. Opnieuw uit het leven gegrepen, opnieuw een plotwending die aankomt als een bus van links. Maar bovenal een puzzelstukje dat je de knoop doet begrijpen waarin Donny zich heeft gewerkt.
Voorbij de stalking
Als Baby reindeer je iets laat zien, dan wel hoe misbruik gepaard kan gaan met een zelfvernietigend copingmechanisme. Alles om maar niet met je eigen trauma geconfronteerd te worden. Want waarom zou je nog naar de politie stappen om aangifte te doen van een stalker, als je niet eens de moed hebt om je verkrachter aan te geven, vraagt Donny zich af. En hoezo zou je in een liefdevolle relatie kunnen stappen als de zelfminachting zo aanwezig is? “Als je geen leven leidt dat het waard is, kan iemand het dan wel verwoesten?”, klinkt het uit zijn mond. Van een thriller over stalking transformeert de reeks halverwege tot een ontroerend portret over zelfhaat. De plot waaiert open en de wraakkwestie – krijgt de schuldige dan zijn/haar straf? – deemstert weg.
Blijft nog de vraag over waarom je als acteur die gruwelijke scènes opnieuw zou willen beleven. “Er waren zeker triggers, maar je hoopt ergens op een catharsis. En die komt er niet door iets na te spelen, maar wel door de positieve reacties achteraf, de goedkeuring van de kijker”, zei Gadd daarover nog aan The Guardian. “Ik besefte dat het getuigt van kracht om dit verhaal te brengen en om toe te geven hoezeer ik eronder leed. Ik kon komaf maken met dat vastgeroeste idee dat ‘mannelijkheid’ de enige manier van overleven was, en dat was erg helend.”
Klopjacht
Op dit moment, twee weken na de release, voert Baby reindeer de lijst aan van de meest bekeken series op Netflix wereldwijd. Het regent intussen sterren en appreciatie voor Gadds relaas, maar er zijn ook heel wat kijkers wier honger naar de waarheid niet gestild is.
Zo erg dat ze het heft in eigen handen nemen en massaal de klopjacht inzetten naar de identiteit van Gadds daders, zowel de vrouw die hem stalkte, als de verkrachter. Zelfverklaarde detectives laten online namen circuleren, wat Gadd maandag met een Instagrambericht probeerde tegen te gaan: “Speculeer alsjeblieft niet over wie deze personen zouden kunnen zijn. Dat is niet het punt dat de reeks wil maken.”
Dat Gadd zo dicht mogelijk bij de feiten is gebleven in zijn vertelling en veel details prijsgeeft, leest voor de speurders als een open uitnodiging om blaam te werpen op mogelijke verdachten. Gadd zag zich in hetzelfde bericht al genoodzaakt om de naam van een ex-collega te zuiveren. Maar dat dit risico niet ingerekend was door de makers, getuigt misschien nog het meest van hoe onverwacht het succes van de reeks én de impact ervan zijn.
Berten Vanderbruggen Baby reindeer
Nu op Netflix ★★★★☆
De geloofwaardigheid van dit verhaal krijgt voortdurend deuken en toch gaat je bullshitdetector als kijker niet af
Als Baby reindeer je iets laat zien, dan wel hoe misbruik gepaard kan gaan met een zelfvernietigend copingmechanisme