Als rechts wint in Europa, wordt het klimaatbeleid de dupe
Uiterst rechts en de Europese conservatieven worden de grote winnaars van de Europese verkiezingen, ten koste van de groenen en liberalen. Als die voorspellingen kloppen, komt er een strenger migratiebeleid en dreigt serieuze tegenwind voor de uitvoering van de Green Deal.
“Sinds ik hier in 2009 binnenstapte, ben ik altijd trots geweest en heb ik altijd een plichtsbesef gevoeld. Mijn drie termijnen als Europarlementslid waren het mooiste deel van mijn professionele leven.” Philippe Lamberts (Ecolo) was ontroerd toen hij woensdag zijn laatste tussenkomst hield in het Europees Parlement in Straatsburg. Hij nodigde zijn collega’s uit voor een drink in restaurant La Rotonde om het afscheid te vieren van tientallen andere collega’s die een punt zetten achter hun Europese carrière. Maar toen hij wees op de draagkracht van de planeet, probeerden leden van de uiterst rechtse fractie Identiteit en Democratie (ID) hem te onderbreken. “Dank voor uw respect”, reageerde de altijd minzame Lamberts.
Het voorval typeert de uitgelaten stemming bij uiterst rechtse Europarlementsleden, die in hun speeches benadrukken dat het volgende Europees Parlement er helemaal anders zal uitzien.
Projecties van de Konrad-Adenauer-Stiftung en Europe Elects zijn al maanden eensluidend. Terwijl de christendemocratische Europese Volkspartij (EVP) en de sociaaldemocraten (S&D) afgetekend de twee grootste fracties blijven, zullen er twee grote winnaars zijn: de Europese Conservatieven en Hervormers (ECR), waar de partij van de Italiaanse premier Giorgia Meloni de lakens begint uit te delen en ook de N-VA en het Spaanse Vox deel van uitmaken, én de ID-fractie met Vlaams Belang en het Franse Rassemblement National. De liberalen van Renew en de Groenen staan op zwaar verlies (zie infografiek).
Na de verkiezingen kan er nog veel gebeuren als verkozenen overstappen naar een andere fractie. De N-VA voert al een tijdje gesprekken met de EVP en Renew. Als het Fidesz van de Hongaarse premier Viktor Orban – dat nu niet bij een fractie is aangesloten – zich na de verkiezingen bij de ECR voegt, kunnen de Europese conservatieven zelfs veruit de derde grootste fractie worden, in plaats van de liberalen – al dreigen kleinere partijen dan op te stappen. Orban zelf droomt nog altijd van een samengaan van ECR en ID, ondanks de grote inhoudelijke verschillen.
“Over-ideologisch klimaatbeleid”
Die ruk naar rechts zal onvermijdelijk gevolgen hebben voor het beleid dat het Europees Parlement samen met de Commissie en de lidstaten zal uittekenen. “De opvallende verschuiving naar rechts maakt dat een coalitie tegen het klimaatbeleid wellicht dominant zal worden”, voorspelt de denktank European Council on Foreign Relations.
De ID-partijen viseren nadrukkelijk de Green Deal als oorzaak van hogere energieprijzen en groeiende ongelijkheid. Tom Vandendriessche, lijsttrekker van Vlaams Belang, bepleit de afschaffing van de Green Deal, die volgens hem “de industrie vernietigt en desastreus is voor de koopkracht van onze mensen”. Het verkiezingsmanifest van de ECR-partij (waar de N-VA geen deel van uitmaakt) wil een herziening van de Green Deal en een “meer gebalanceerde klimaatstrategie die gewone mensen niet vergeet en prioriteit geeft aan het sociaaleconomisch welzijn”. De partij wil komaf maken met “het huidige over-ideologische groene klimaatbeleid”.
De klimaatneutraliteit tegen 2050 mag dan al wettelijk vastliggen, de tussentijdse doelstelling voor de reductie van broeikasgassen tegen 2040 nog niet. In 2026 is een evaluatie voorzien van de uitdoving van de verbrandingsmotor tegen 2035, die volgens de Duitse delegatie binnen de EVP een grote vergissing is.
Van de wetsvoorstellen voor de verduurzaming van de voedselketen (‘van boer tot bord’), zoals de vermindering van het gebruik van pesticiden, is in de huidige legislatuur niet veel in huis gekomen. Dat pakket moet volgens het ECR-manifest “grondig herzien worden”.
“Wat de Green Deal betreft, zal er meer aandacht gaan naar de economische en sociale gevolgen op korte termijn, zoals de stijging van de energierekening voor bedrijven”, voorspelt ook Europarlementslid Johan Van Overtveldt, die de Europese lijst voor de N-VA trekt. “In het vorige parlement passeerde alles. Nu zal dat niet meer zo zijn, of het zal in afgezwakte vorm zijn.” “De verkiezingen in 2019 stonden in het teken van de klimaatprotesten, nu vinden ze
plaats onder druk van de boerenprotesten en het oorlogsgeweld”, zegt Hilde Vautmans, Europees lijsttrekker van Open VLD.
Rechten terugdraaien
Van Overtveldt ziet nog een tweede gevolg voor het beleid: “Er zal ook een verdere verstrakking komen in de aanpak van migratie, met meer nadruk op controle op de buitengrenzen.” In hun verkiezingsmanifest maakten de christendemocraten een scherpe bocht naar rechts met het voorstel om asielzoekers over te brengen naar een veilig derde land, ook al zijn ze niet via dat land naar Europa gekomen.
Vautmans maakt zich ook grote zorgen dat “verworven liberale rechten, zoals vrouwenrechten, teruggedraaid zullen worden. Tijdens het recente debat over de vraag of abortus moet worden opgenomen in het Handvest van de Grondrechten, ging mijn haar soms overeind staan bij wat ik hoorde.”
Veel zal afhangen van de opstelling van de Europese Volkspartij en haar fractieleider Manfred Weber, die ook aan het hoofd staat van de EVP-partij en blaakt van zelfvertrouwen. In de Europese Raad levert de EVP twaalf regeringsleiders, tegenover slechts vijf voor de sociaaldemocraten. Een meerderheid tegen de EVP lijkt onmogelijk, zodat de fractie na de verkiezingen in het midden van het bed zal liggen.
De Duitser uit Beieren mikt op twee topfuncties voor de EVP: het voorzitterschap van de Commissie (nu partijgenote Ursula von der Leyen) en dat van het Europees Parlement (Roberta Metsola). En hij heeft twee prioriteiten voor de komende vijf jaar: de versterking van het concurrentievermogen van de Europese bedrijven én meer veiligheid via de uitbouw van een Europese defensie en een strengere aanpak van illegale migratie.
Na de verkiezingen is Weber van plan om eerst stevig te onderhandelen met de liberalen en sociaaldemocraten over een gezamenlijk programma, viel te horen in Straatsburg. Op basis van de projecties zal de combinatie van EVP, sociaaldemocraten en liberalen een comfortabele meerderheid van 400 van de 720 zetels behalen. Met de Groenen erbij zou die meerderheid nog stabieler zijn. Maar nadat ze in april tegen het migratiepact hadden gestemd, werden de ecologisten door Weber weggezet als onverantwoordelijke politici.
Weber zou ook een andere meerderheid niet uitsluiten als de sociaaldemocraten te moeilijk doen bij de onderhandelingen. Volgens sommigen is het zijn grote droom om – als de uitslag dat toelaat – minstens in sommige dossiers een meerderheid te vormen met liberalen, ECR en eventuele gedoogsteun van sommige partijen binnen ID.
Wie daar ook van droomt, is de Italiaanse premier Giorgia Meloni. Eind vorig jaar verklaarde ze dat ze graag zou zien dat de coalitie van haar partij Fratelli d’Italia (ECR), Forza Italia (EVP) en Lega (ID) op Europees niveau gekopieerd wordt om de sociaaldemocraten naar de zijlijn te verbannen: “We moeten proberen om wat we in Italië hebben kunnen doen, ook op Europees niveau uit te bouwen.”
“Spelen met toekomst”
Is het Weber menens? Of komen die speculaties hem goed uit om na de verkiezingen meer druk te kunnen zetten op de sociaaldemocraten en liberalen? In haar campagne neemt Von der Leyen uitdrukkelijk afstand van partijen als Alternative für Deutschland, de PVV van Geert Wilders en het Rassemblement National van Marine Le Pen – allen ID – maar ze sluit ECR niet uit. Om opnieuw verkozen te worden als voorzitter van de Commissie, rekent Von der Leyen zelfs op de stemmen van de partij van Meloni.
“Ik acht het bijna uitgesloten dat het zover komt. Wij zullen met Renew nooit in een coalitie met de conservatieve ECR-fractie stappen en al zeker niet met gedoogsteun van ID”, zegt Vautmans. “Dat kan nooit een stabiele coalitie opleveren met het zootje ongeregeld dat ID is. Maar zeg nooit nooit. Als ik de EVP hier de jongste maanden bezig zie, zou dat wel kunnen.”
“Ik vertrouw Weber voor geen meter”, zegt Kathleen Van Brempt (Vooruit), die er rekening mee houdt dat hij naar rechts kantelt als de resultaten dat toelaten. “Als dat gebeurt, kan dat leiden tot de ontrafeling van het Europees beleid dat de EVP, de sociaaldemocraten, liberalen en Groenen tot nu toe verdedigden.”
Ze voorspelt een “hard maar boeiend begin van de nieuwe legislatuur. Vooraf zullen we stevig moeten onderhandelen over een programma voor de volgende coalitie. Als tweede grootste fractie zullen we de hakken in het zand moeten zetten en keiharde garanties eisen dat er geen afbouw van de Green Deal komt en dat er niet alleen geïnvesteerd wordt in defensie, maar ook in sociaal beleid.”
Ook de Europese Groenen zijn bereid om een pro-Europese meerderheid te steunen, als de Green Deal overeind blijft: “De voortzetting van de Green Deal is voor ons de inzet van de verkiezingen. Maar het moet een sociale deal worden, zodat iedereen meekan in de transitie”, zegt Europarlementslid Sara Matthieu, die de Europese lijst van Groen trekt. “Zij die nu op de pauzeknop willen duwen, spelen met onze toekomst en onze economie.”