“In het mensbeeld dat online leeft, is een meisje de bossen intrekken helemaal niet erg”
Wat drijft jonge daders tot seksueel geweld, zoals de groepsverkrachting in Kortrijk? Jeugdcriminoloog Johan Deklerck zoekt verklaringen bij de sociale media, maar ook bij een maatschappij die op zoek is naar ethische kaders.
vooraf
Op twee of drie verschillende gelegenheden in de paasvakantie, tussen 2 en 6 april, werd een 14-jarig meisje naar het Kabouterbos in Kortrijk gelokt door haar 14-jarige vriendje. Eenmaal aangekomen werd ze gedwongen om seks te hebben met zijn vrienden. Er zouden tien jongens aanwezig zijn geweest, allen tussen 11 en 16 jaar.
De 11-jarige zou op de uitkijk hebben gestaan terwijl meerdere jongens het meisje verkrachtten. Enkelen filmden de feiten en zouden de beelden op Snapchat gedeeld hebben. Pas later stapte het slachtoffer naar de politie om aangifte te doen. Op 25 april kon de politie de verdachten oppakken.
Woensdag verschenen enkelen van hen voor de jeugdrechter. Vier jongens, onder wie de 14-jarige hoofdverdachte, verblijven nog in een gesloten instelling, de rest werd vrijgelaten onder strenge voorwaarden. De verdachten zouden tegenstrijdige verklaringen hebben afgelegd en elkaar met de vinger wijzen.
De 14-jarige, die opgesloten blijft, ontkent dat hij zijn vriendinnetje ‘uitgeleend’ heeft aan zijn vrienden.
De meerderheid van de verdachten is jonger dan 16. Zij kunnen alleen beschermingsmaatregelen opgelegd krijgen, die maximaal tot hun 21ste gelden. De 16-jarige verdachten kunnen wel ‘als volwassene’ vervolgd worden wegens verkrachting. (hdb, hnb)
Criminoloog Johan Deklerck (KU Leuven) stelt al langer vast dat een zeer gewelddadig en prestatiegericht beeld van seksualiteit steeds vaker de overhand haalt, vooral bij jongens en jonge mannen, al benadrukt hij dat hij de details van de zaak in Kortrijk niet kent.
Dit zijn gruwelijke feiten, met zeer jonge verdachten. Hoe kan zoiets gebeuren?
“Onze gedeelde ethiek staat onder druk. Op sociale media circuleert een zeer gewelddadig beeld van mannelijke seksualiteit. Het gaat om een visie op seksualiteit die prestatie vooropstelt: hoelang kun je doorgaan? Hoe ver kun je gaan? Dat wordt belangrijker dan intimiteit en liefde. Het is een pornografisch beeld van seks en genot dat geen ruimte laat voor relatieontwikkeling, voor vriendschap, voor ontmoeting. De man moet presteren en de vrouw is altijd wel klaar en geil genoeg om met eender welke man naar bed te gaan.”
“In dat mensbeeld is een meisje de bossen intrekken en haar tot seks dwingen helemaal niet erg, ze zou er zelf plezier aan hebben. Zo’n pornificatie van intimiteit slaat aan bij jongeren voor wie seks nog onbekend of nieuw is, maar die wel moeten omgaan met hun ontluikende puberteit en alle hormonen die daarmee gepaard gaan.”
Moeten we ons nu zorgen maken over elke puberende jongere?
“Nee, het mensbeeld dat ik beschrijf, zal zeker niet iedere 14-jarige jongen aanzetten om een meisje te verkrachten. Er moet ook een voedingsbodem voor zijn vanuit de individuele achtergrond. Afwezige ouders, een gebrek aan sturing, geweld thuis: het kan allemaal een rol spelen.”
“Bovendien heeft de groepsdruk een enorme invloed. De deelnemers kunnen het gevoel hebben dat ze wel moeten meedoen, of dat ze anders zelf op een of andere manier een doelwit worden. Maar in dat soort situaties maken we onszelf ook wijs dat bepaalde dingen acceptabel zijn, omdat we ons inbeelden dat iedereen die doet. En om erbij te horen, moet jij het dan ook doen. ‘Normatieve inbeelding’ noemen we dat. Zo ontwikkelt zich makkelijk een dynamiek van destructie in een hele kring. Pas dagen later schieten ze plots wakker uit de illusie en beseffen ze dat wat daar is gebeurd, helemaal niet oké was.”
zo bewust geweest van de gevolgen van seksueel misbruik?
“Onze samenleving kantelt van een extern moreel kader naar een interne ethiek. De grote kaders voor ethiek – de kerk, de dorpsdokter, de burgemeester – hebben niet langer dezelfde autoriteit. In de plaats moeten we ons eigen ethisch kader creëren, op basis van onze interne beleving. Denk: ‘Verkrachting is slecht, omdat een vriendin het heeft meegemaakt en dat haar veel pijn heeft gedaan’, in plaats van ‘Verkrachting is slecht, omdat God dat zegt en ik anders gestraft zal worden’. We wachten niet tot een of andere externe overheid ons zegt dat we ons zo moeten voelen.”
“Maar om die individuele ethiek in stand te houden, zijn we wel constant op zoek naar referenties. En daar spelen socialemediafiguren een grote rol in. Zo kunnen mannen met extreme ideeën over de manvrouwrelatie veel invloed uitoefenen op jonge mensen. Dat is een zeer grote uitdaging. Niet dat we terug moeten naar een samenleving waarin de belonende of straffende God alles bepaalt, want dat werkt ook niet.”
Waarom filmen jongeren zo’n verkrachting? De daders in de verkrachtingszaak op de Westerbegraafplaats in Gent deden hetzelfde. Het slachtoffer stapte daarop uit het leven.
“Het lijkt zeer contra-intuïtief: ze schrijven als het ware hun eigen strafblad. Maar hun daden filmen, is een integraal deel van criminaliteit onder jongens. Ze zijn heel ostentatief in hun wangedrag, ze zetten hun daden voortdurend in de verf. Ze willen scoren. De innerlijke drang daartoe is sterker dan het besef dat ze zichzelf ermee een hak zetten.”
“Dat staat lijnrecht tegenover het wangedrag dat we meer bij meisjes zien. De schade die vrouwen en meisjes veroorzaken, is zeer onzichtbaar. Alles draait voor hen rond intimiteit: vriendschappen sluiten, geheimen delen, maar ook mensen uitsluiten en pesten. Dat kan even schadelijk of zelfs schadelijker zijn dan een ostentatieve vechtpartij onder jongens. En je kunt hen er heel moeilijk op vastpinnen.”
Er wordt gezegd dat het aantal feiten door minderjarigen stijgt. Klopt dat?
“Ik zou heel voorzichtig zijn met het idee dat minderjarigen meer seksuele feiten plegen. Er wordt wel meer aangegeven. Het enorme dark number van het werkelijke aantal aanrandingen en verkrachtingen wordt stilaan omgezet in zichtbare cijfers. Tegelijkertijd denk ik wel dat er een verruwing van de samenleving bezig is, deels beinvloed door ons onvermogen om om te gaan met sociale media.”
Wat kunnen we doen om dat tegen te gaan?
“Zie je kinderen graag. Er is veel druk op ouders, en we maken fouten. Maar je kinderen graag zien is de essentie. Bouw positieve relaties met hen op, trek tijd voor hen uit. Toon hen de waarde van liefde, van intimiteit, van vriendschap.”
“Ook na de feiten kun je iets betekenen. Toon jongeren de waarde van herstel. Bied hen de kans om verantwoordelijkheid te nemen. Dan gebeuren er soms heel mooie dingen.”
“Hun daden filmen, is een integraal deel van criminaliteit onder jongens. Ze zetten hun daden voortdurend in de verf. De drang daartoe is sterker dan het besef dat ze zichzelf ermee een hak zetten”