Een fuck you tegen de politieke correctheid
Al bijna veertig jaar reizen de neurodiverse spelers van het Australische Back to Back Theatre de wereld rond. En terecht: hun voorstellingen zijn rebels, provocatief en zitten vol humor.
De naam Back to Back Theatre doet buiten de kunstwereld wellicht geen belletje rinkelen, maar toch is het een van de beste exportproducten van Australië. Zelf noemt het zich “een bende punkers” maar dan wel van het soort dat graag gezien wordt door het culturele establishment. Met de Ibsen Award kregen ze in 2022 al de ‘Nobelprijs van het theater’. En op de biënnale van Venetië mag het eerste neurodiverse gezelschap van down under straks ook een Gouden Leeuw afhalen voor zijn baanbrekende oeuvre dat “onze perceptie van normaliteit” uitdaagt.
Back to Back ontstond in 1987 vanuit theaterworkshops voor mensen met een handicap in het industriestadje Geelong in Victoria. Vandaag toeren de spelers, die allemaal een intellectuele beperking hebben, liefst twintig weken per jaar de wereld rond. Ook op het Kunstenfestivaldesarts zijn ze sinds 2009 een graag geziene gast. Dit weekend openen ze het festival met Multiple bad things, een dystopische scifi-parabel die zich afspeelt in een Amazonfabriek. Een vijfsterrenhit volgens The Guardian.
Heerlijk aan Back to Back is hun dikke fuck you tegen het politiek correcte theater. Macht, dwang, seksualiteit, controle … Het zijn controversiële thema’s die altijd weer getackeld worden met véél zelfrelativering en zwarte humor. In The shadow whose hunter becomes prey komt een groep activisten met een beperking in opstand tegen de computer die hun woorden ondertitelt. In Food court, een van hun provocatiefste werken en straks opnieuw te zien in Venetië, wordt een onschuldige vrouw gemarteld in een bos. Actrice Sarah Mainwaring stript er helemaal naakt.
“Acteurs met een beperking krijgen zelden de kans om een boosaardig personage te spelen”, zegt artistiek leider Bruce Gladwin aan de telefoon. Hij staat al meer dan twintig jaar aan het hoofd van Back to Back. “Het is alsof ze niet menselijk mogen zijn, want het kwade zit in elk van ons. Die stereotypen wilden we bevragen.”
Britney Spears
De acteurs van Back to Back draaien al jarenlang mee. Alle voorstellingen maken ze samen, veelal vanuit improvisatie, evengoed vanuit nieuwsfeiten of hun persoonlijke leefwereld. Creatieprocessen van drie jaar zijn geen uitzondering. Er is de bijzondere Scott Price, die door zijn autisme moeilijk oogcontact maakt maar op het podium een anti-autoritaire punkclown wordt. Sarah Mainwaring, die als kind hersenschade opliep door een auto-ongeluk, bespeelt je emoties. En Simon Laherty, die het liever heeft over zijn obsessie voor Britney Spears dan over zijn beperking, is een baken van rust. Geen wonder dat het woord ‘ disability’ op de website van Back to Back moeilijk terug te vinden is.
“Sommige spelers zijn heel verbaal en kunnen goed schrijven, anderen kunnen niet lezen en hebben moeite om te spre
“Acteurs met een beperking krijgen zelden de kans om een boosaardig personage te spelen. Alsof ze niet menselijk mogen zijn” Bruce Gladwin Back to Back Theatre
ken”, zegt Gladwin. “Hoe we creatief met die uitdagingen omgaan, wordt deel van onze esthetiek.” Omdat Mainwaring moeilijk tekst van buiten leert, naaide Gladwin haar lijnen ooit op Laherty’s kostuum zodat ze die tijdens een liefdesscène kon lezen. Of hij werkt met een oortje. “Er is zoveel technologie die acteurs kan helpen. Zodra je die omarmt, is er veel mogelijk.”
Toch gelooft niet iedereen dat de acteurs meer doen dan commando’s uitvoeren van Gladwin, die zelf geen beperking heeft. “Tijdens het nagesprek van Food court in Brussel jaren geleden noemde een toeschouwer mij een poppenspeler. De spelers konden volgens hem onmogelijk de auteurs van het stuk zijn. Als antwoord daarop hebben we Ganesh versus The third reich gemaakt, een stuk vol complexe ethische vragen waarin de hindoegoed Ganesh naar nazi-Duitsland reist om de swastika terug te claimen. De acteurs spelen deels in het Sanskriet. Eat that”, lacht hij.
In ons land kunnen spelers met een beperking moeilijk betaald worden, omdat ze anders hun uitkering verliezen. Bij Back to Back krijgt iedereen wel een volwaardig loon. “Dat is al zo sinds de jaren 80, op initiatief van acteurs die bij de vakbond zaten. Wat mij betreft, is dit het beste filosofische statement dat we kunnen maken”, zegt Gladwin.
“Multiple bad things” speelt van 10 tot en met 13 mei in Théâtre National in Brussel. Kunstenfestivaldesarts loopt tot 1 juni.