Onze huiskat komt niet uit het Oude Egypte

Boeren in Nabije Oosten temden 10.000 jaar geleden al katten

Onze spinnende huisgenoot komt oorspronkelijk níét uit het Oude Egypte. Onderzoek waaraan ook Belgen deelnamen, heeft die hardnekkige mythe ontkracht. Het waren de eerste landbouwers in het Nabije Oosten die wilde katten domesticeerden.

Kattenliefhebbers vragen zich wel eens af wat er in het kopje van hun geliefde snorrebeest omgaat, maar beseffen tegelijk dat ze het maar beter niet weten. Hun herkomst laat zich net zo moeilijk achterhalen. Simpel toch: het Oude Egypte, zegt u? Half juist, stelt archeozoöloog Wim Van Neer van het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen (KBIN), die daar met collega’s onderzoek naar deed.

Hoe komt het dat die herkomst zo moeilijk te duiden is? Wim Van Neer: Hier in het KBIN hebben we heel wat botten en huiden van zowel wilde katten als huiskatten, maar die lijken uiterlijk zo sterk op elkaar dat genetisch onderzoek nodig is om het onderscheid te zien. Honden daarentegen lijken al helemaal niet meer op de wolf. In Mesopotamië 5.000 jaar geleden joeg de elite al met windhonden. Voor katten vind je pas in de middeleeuwen iets anders dan de streepjeskat, het typische patroon van alle wilde katten. Wij doen hier onderzoek op dierenbeenderen, bij de KU Leuven doen ze het DNA-onderzoek. Door die samenwerking hebben we de herkomst van de huiskat kunnen achterhalen. En die is verrassend genoeg niet het Oude Egypte? De meeste mensen, ook onze studenten, zouden de domesticatie van de kat in het Oude Egypte situeren. Maar vijftien jaar geleden is op Cyprus een spectaculaire vondst gedaan van een volledig kattenskelet bij een menselijk graf dat 9.500 jaar oud was. Dat moest wel een getemde kat zijn, want op Cyprus kwamen gewoon geen wilde katten voor. Maar dat is veel vroeger dan het Oude Egypte. Waar kwam die dan vandaan? Uit het Nabije Oosten, het gebied van het huidige Syrië, Israël, Libanon, Jordanië en Irak, waar de mensen iets voordien overgegaan waren van jagers-verzamelaars naar landbouwers. Die merkten dat de wilde katten de muizen in hun graanopslagplaats vingen en zijn de dieren om die reden gaan temmen en kweken. Bovendien hebben we zelf bij opgravingen in Egypte volledige kattenskeletten gevonden die 6.000 jaar oud waren. Dat is 2.000 jaar ouder dan de eerste Egyptische afbeeldingen van katten als huisdieren. Kwamen de Egyptische katten dan ook uit het Nabije Oosten? Dat is niet eenduidig. Het genetische onderzoek toont aan dat de boeren de katten mee verspreidden over Turkije en de Balkan. Misschien ook zuidwaarts richting Egypte? Wel staat vast dat vanuit Egypte tijdens de Grieks-Romeinse periode, toen de katten er aanbeden werden, een heel specifieke, populaire vorm van huiskatten over de hele mediterrane wereld verspreid is geraakt. Ook tot in onze regio en zelfs aan de Baltische Zee. Dat was duidelijk een tweede golf. Maar of de Egyptenaren zelf wilde katten domesticeerden of verder kweekten met dieren die van het Nabije Oosten kwamen, kunnen we nu niet met zekerheid zeggen. En welke is onze huiskat? Er zijn vijf kattentypes. De twee meest voorkomende zijn afkomstig uit het Nabije Oosten.

Waarom zien we de gevlekte katten pas na de middeleeuwen? Alle wilde katten zijn ook nu nog altijd streepjeskatten. Pas door geselecteerd te gaan kweken om bepaalde eigenschappen te benadrukken, ontstaat kans op inteelt, en dat brengt afwijkingen met zich mee. Dat is bij alle dieren zo, maar dan moet je ze wel in kooien of stallen kunnen zetten. Probeer maar eens een kat op te sluiten. Daarom is dit dier pas zo laat andere vormen gaan aannemen. HANS OTTEN

FOTO RR Professor Wim Van Neer.