Gazet van Antwerpen Stad en Rand
Overkapping in Madrid: zegen of financiële ramp?
Volgend jaar komt Oosterweel, na twintig jaar discussie en studies, echt op kruissnelheid. Samen met het sluiten van de Antwerpse Ring komt ook die langverwachte overkapping, de groene long waar Antwerpen zo naar snakt, concreter in beeld. Wij trokken naar Madrid, waar twaalf jaar geleden de stadsring M30, dagelijks goed voor 1,5 miljoen auto’s, grotendeels onder de grond verdween. Boven op dit indrukwekkende tunnelcomplex werd het park Madrid Rio aangelegd; zes kilometer lang, honderdvijftig hectare groot. Het grootste infrastructuurproject ooit in Spanje was gepiept in amper drie jaar. En ... het stortte Madrid in een ongeziene financiële put.
Vier uur in de namiddag. Rond dit uur is het nog relatief rustig in het honderdvijftig hectare grote park, een ontwerp van het Rotterdamse West 8 dat met vijftien fiets- en wandelbruggen de wijken aan weerszijden van de Manzanares-rivier met elkaar verbindt, over de ingetunnelde stadsring heen. Terwijl een klasje lagereschoolkinderen op een piste estafetten loopt, stuift een eenzame jogger voorbij en houden enkele fietsers zich niet aan de snelheidslimiet van 10 km/u.
Nieuwe episode
Wat verderop spoelen zonnekloppers in een enorme fontein de nazomerse hitte van zich af. Er is opvallend weinig schaduw langs het zes kilometer lange wandelpad, met rondom zeven voetbalvelden, zeventien speeltuinen, drieëndertig sportterreinen, dertig kilometer fietspad en zelfs een soort amfitheater. Indrukwekkend.
Madrid Rio luidde dan ook voor de hele omgeving en zeker voor Matadero, het prachtig gerenoveerde 19de-eeuwse slachthuis dat nu een hip kunstencentrum is geworden, een nieuwe episode in. “Absoluut, en een heel mooie episode”, knikken beste vrienden Miguel Medina en José Procet van op de Puente de Tolede, een van de oudste bruggen van Madrid en nu een mooi uitkijkpunt over Madrid Rio. “Vroeger konden we onze ramen niet langer dan een uur openzetten, anders bleven de stank en de slechte lucht de hele dag en nacht hangen. Nu hoor je de vogels fluiten en ruik je de planten en bloemen aan de oevers van de Manzanares. Door de oude dammen af te breken, heeft de rivier zijn natuurlijke loop teruggevonden en is ook de biodiversiteit toegenomen. Vorige week hebben we hier zelfs otters gezien. Madrid Rio is het beste wat ons is kunnen overkomen. Kijk eens hoe mooi en luister eens hoe stil het hier is. En adem gerust diep in, dit is propere lucht.”
De rust en de stilte in het park zijn overweldigend. Het is nog moeilijk voor te stellen, maar twaalf jaar geleden raasden op dit
punt elke dag vijfhonderd- tot zevenhonderdduizend auto’s voorbij. Op sommige delen over negentien rijvakken, honderd meter breed, en op amper tien meter van de appartementsgebouwen. Voor Albert Ruiz-Gallardón, Partido Popular-burgemeester van 2003 tot 2011, waren de continue geluidshinder, het fijnstof, de dagelijkse files en de onoverbrugbare barrière tussen de wijken langs de
M30 genoeg argumenten om Madrid te ‘trakteren’ op Madrid Calle
30, het grootste infrastructuurproject ooit in Spanje.
Kater van 10 miljard
In totaal werd 42 kilometer ringweg ingetunneld, werden zes nieuwe op- en afrittencomplexen aangelegd en een zuidelijke bypass die het oostelijke en westelijke deel van Madrid ondergronds met elkaar verbindt. Er waren ook plannen voor eenzelfde bypass in het noorden, maar dat zijn plannen gebleven. Het geld was op. Madrid heeft aan het project een financiële kater van 5,6 miljard euro overgehouden. Of 10 miljard, zeggen critici, als je de interesten op de leningen erbij telt: ongeveer het dubbele van het totale jaarbudget van Madrid. Nochtans was het project eerst op 1,7 miljard begroot, maar “wegens de grote complexiteit” – volgens het stadsbestuur – of “wegens hand- en spandiensten voor betrokken bouwbedrijven” – volgens critici – zijn de kosten zwaar opgelopen.
“Madrid heeft de grootste schuldenberg van Spanje”, zegt bewoner Roberto Tornamida. “En die zullen de Madrilenen de komende vijfendertig jaar mogen afbetalen. Onze belastingen zijn 300% gestegen. Er wordt bespaard op huisvuilophaling, straatverlichting, onderhoud van wegen, openbare crèches ... Nee, ik ben niet blij met dit park. Onze stad zit voor jaren op droog zaad en dat alleen maar voor een propagandastunt van een politicus.”
Klaar in duizend dagen
De werken aan Madrid Calle 30 hebben amper drie jaar geduurd. In duizend dagen, klopte burgemeester Gallardon zich op de borst, en hiermee had hij zijn verkiezingsbelofte aan de Madrilenen ingelost. Drie weken voor de verkiezingen werd Madrid Calle 30 ingehuldigd.
“Drie jaar lang hebben wij 24 uur op de 24, zeven dagen op de zeven te midden van het stof en het lawaai geleefd”, zeggen Juan José Fuentabaya en Nita García. Zij zijn lid van Asociación de Vecinos Nudo Sur, het buurtcomité dat de zuidelijke wijken Legazpi, Chopera en Delicias verenigt. “Het leek hier wel een oorlogsgebied, met elke dag een invasie van bulldozers, graafmachines en vrachtwagens. Veel gezinnen zijn uit schrik voor het stof en het lawaai en voor de boormachines onder hun huizen weggetrokken. We zijn geregeld op straat gekomen en zijn met 15.000 handtekeningen naar het Europees Parlement getrokken. Van het stadsbestuur kregen we géén informatie. Niet over de duur van de werken, niet over de stabiliteit van onze huizen, maar vooral niet over de effecten van de uitstoot van de auto’s in de tunnels op onze wijk.”
Zwijgen en slikken
“De Europese Commissie heeft daarop een sanctiedossier geopend, omdat de stad de verplichte milieueffectenrapportage aan haar laars had gelapt. Nee, tot een veroordeling is het niet gekomen, omdat er a posteriori een rapport is opgemaakt. Maar dat stelde niets voor. Met de aanleg van Madrid Rio is het protest verstomd. En wat doe je dan als bewoner tegen een consortium van de grootste bouwbedrijven van Spanje, gefinancierd door de machtigste banken? Zwijgen en slikken.” Samen met vakbonden, milieuorganisaties en politici van de oppositie hebben de buren zich tijdens de werken verenigd in M30 No + Coches (M30 niet nog meer auto’s). “Vind je het niet vreemd dat het project Madrid Calle 30 heet en niet Madrid Autopista 30?”, vraagt Paco Seguras van milieubeweging Ecologistas En Acción. “Het is een gewiekste truc van het stadsbestuur. Calle betekent straat, ze hebben het project ingedeeld in kleine stukken straat van slechts vijf kilometer. Op die manier hebben ze het verplichte milieueffectenrapport weten te omzeilen. We hebben dit aangevochten en in eerste instantie gelijk gekregen: de overkapping was illegaal. In beroep heeft het stadsbestuur alsnog gewonnen.”
Files zijn verplaatst
De milieuorganisatie, met afdelingen in zeventien regio’s een van de grootste in Spanje, heeft twee jaar tegen Madrid Calle 30 gestreden. Met grote mobilisaties op straat. “We blijven bij ons punt: de kosten van dit megalomane project zijn niet te verantwoorden. De lucht boven Madrid is nog altijd even vervuild en de files hebben zich van de M30 naar de stadsringen M40 en M50 verplaatst. De capaciteit van de M30 is van 500.000 à 700.000 auto’s per dag toegenomen tot 900.000. Natuurlijk zijn we voor meer open en groene ruimte, maar niet door snelwegen te overkappen. In plaats van mensen aan te moedigen hun auto te gebruiken, wat Madrid Calle 30 doet, moet je, ook vanwege de noodzaak van klimaatmaatregelen, dat net ontraden.”
‘‘Het leek hier een oorlogsgebied, met elke dag een invasie van bulldozers en graafmachines. Veel gezinnen zijn uit hun huizen getrokken.’’
Of de lucht in en rond het park Madrid Rio beter is dan voor de overkapping, is niet duidelijk. Madrid telt 24 meetstations, maar geen één in de buurt van het park. “We krijgen geen rapporten te zien en dat verontrust ons”, zegt buurtbewoonster Nita García. “Heb je die grote roosters gezien in de grond? Daarin wordt de zogezegd gefilterde lucht vanuit de tunnels naar buiten geblazen. Maar de filters werken maar tien minuten per dag, omdat ze te duur zijn. Calle 30, het bedrijf dat instaat voor de controle en veiligheid van de M30, is een publiekprivaat bedrijf. Voor hen zijn alleen de winsten belangrijk, niet de gezondheid van de burger.”
“Miserie was de moeite”
Tegen de avond loopt Madrid Rio stilaan vol. Fietsers, joggers, gezinnen met kinderen, groepjes vrouwen in workout-modus aan fitnesstoestellen, jongeren met
cervezas in de hand. Madrid geniet duidelijk van de rust en het groen van Madrid Rio.
Of de mensen niet bang zijn van de vervuilde lucht door de vele roosters in het park? “Vuile lucht? Meen je dat nu?”, zegt Isabel Acuña die samen met haar man Tomás Castilla over het centrale pad slentert. “Die wordt gefilterd natuurlijk, met de beste afzuiginstallaties die er bestaan. Madrid Calle 30 is een fantastisch project en het is perfect gedaan. Ik hou niet van tunnels, maar deze zijn veilig, goed verlicht en zo breed dat er nog amper files zijn. En ja, we hebben drie jaar, 24 uur op de 24, geleden onder het stof en het lawaai, maar het was absoluut de moeite.”
Ook Gabriëla Lopez en haar twee maanden oude dochtertje Najara genieten van het park. “Ik kom hier elke dag, zo zalig vind ik het. Het is rustig, je hoort of ziet geen verkeer. Ik ben zelfs speciaal naar hier verhuisd, het is een zalige plek om te wonen. Intussen zijn de prijzen van de huizen wel fors gestegen. Vlak na de opening van Madrid Calle 30 was er de crisis en toen viel het nog mee. Nu betaal je voor een klein flatje gemakkelijk 250.000 euro.”