Gazet van Antwerpen Stad en Rand
De verbouwingsplannen van het Steen in Antwerpen en het Gravensteen in Gent raken de ziel van de inwoners.
Zowel de Sinjoren als de Stroppen protesteren luidkeels en vinden dat de kastelen ‘van hen’ zijn. Maar dat is een groot misverstand, zegt professor middeleeuwse stadsgeschiedenis Jelle Haemers (KULeuven). Ze zijn net gebouwd om hen te onderdrukken. “Het is iets dat je altijd ziet, ook nu: de elites verstenen hun macht.” Haemers is dus kritisch over de toekomstplannen.
“Eigenlijk maakten ze deel uit van een groter geheel. Het Steen is enkel het Poortgebouw van de Burcht, waar ook de Sint-Walburgiskerk en een handelsplaats deel van uitmaakten. Maar die kerk is in de 19de eeuw moeten wijken voor de verbreding van de Schelde. In Gent is het Gravensteen enkel maar het kasteel. Daar hoorde ook nog eens de Sint-Veerlekerk bij, die tijdens de Beeldenstorm gesloopt is plus de Oudburg, een gebied voor handelaars en ambachtslui. Het kasteel zelf is destijds verkocht en heeft nog gediend als textielfabriek. Het is teruggekocht door de stad naar aanleiding van de wereldtentoonstelling van 1913. Toen hebben ze het heropgebouwd, wel volgens de originele plannen maar toch ook met veel fantasie. Men wou die burcht er middeleeuwser laten uitzien dan ze ooit in de middeleeuwen was. Die kantelen op de donjon bijvoorbeeld, dat is fictie uit 1913. Wat precies authentiek is aan het Steen, daar zou wel eens een nieuwe studie over mogen komen, want daar bestaat eigenlijk vrij weinig over. Maar ook over het Gravensteen is echt meer studie nodig.”
Het lijkt wel symbolisch voor beide steden: in Antwerpen is de burcht deels gesloopt voor de Schelde, in Gent is het Gravensteen verkocht als textielfabriek.
“Inderdaad. Die bestemmingen volgen de economie. In de toekomst zal dat ook zo zijn: beide steden willen meer inkomsten uit toerisme, en daarom willen ze dat Steen en dat Gravensteen zo verminken, het Steen om als cruiseterminal te dienen, bij het Gravensteen is die verminking nodig voor een ticketbalie, een winkeltje…. Konden ze dat echt niet in een ander gebouw stoppen? Waarom moeten die nieuwe gebouwen daar zo tegenaan geplakt zitten? Moet echt alles wijken voor het
toerisme?”
U zegt nochtans zelf dat beide niet echt meer authentieke middeleeuwse burchten zijn.
“Monumenten moeten verbouwd kunnen worden. Wat we zien is geen middeleeuws kasteel meer, dat klopt. Je kan dat goed zien bij het Steen: het onderste deel is 12de-eeuws, het bovenste heeft een ander soort steen uit de 14de eeuw. Maar hier bouwen ze iets nieuws dat totaal niet bij de rest past. Als je wil tonen hoe een middeleeuwse burcht eruitziet, moet ze er ook middeleeuws uitzien. Men heeft in beide steden veel te weinig naar alternatieven gekeken. Maar dit is iets dat je altijd blijft zien: de elites verstenen hun macht. Dat hebben de graven in de 12de eeuw gedaan, en dat doen de stadsbesturen ook nu.”