“We sluiten een terugkeer naar de Scheldestad a priori niet uit, maar niet aan om het even welke voorwaarden.”

Op het puin van de Boekenbeurs in Antwerp Expo schoot in de herfst van vorig jaar LEES! wortel, maar een tweede uitgave van dat festival komt er dit najaar niet. “Enkele grote uitgevers, die zich verzameld hebben op Boektopia in Kortrijk, steken stokken in de wielen”, beweert beursorganisator Easyfairs. “Nonsens, Antwerp Expo krijgt zijn hallen niet gevuld”, klinkt het bij de tegenpartij. Is Antwerpen zijn boekenbeurs voorgoed kwijt? Alleszins kan het krimpende boekenvak het gekibbel missen als kiespijn.

De prijs van de tickets was te hoog, het aanbod te versnipperd, Pieter Aspe ging zijn thrillers zelfs nog liever signeren op café. De kritiek op de Boekenbeurs was de jongste jaren niet van de lucht. De laatste fysieke editie van de beurs, die tachtig jaar eerder in de Antwerpse Stadsfeestzaal het licht zag, vond plaats in 2019. En toch was er oprechte bezorgdheid toen organisator boek.be in de herfst van 2021 failliet ging.

In maart vorig jaar stelde een groep van grote Vlaamse uitgevers, onder meer Lannoo, Standaard Uitgeverij, Pelckmans en Borgerhoff & Lamberigts, een ‘feest van het boek’ voor dat jaarlijks zou plaatsvinden in Kortrijk. Alleszins geen Boekenbeurs, want die term mag juridisch niet meer worden gebruikt. Even leek het of Antwerpen zich door Boektopia de kaas van het brood had laten eten, maar eind vorige zomer werd alsnog LEES! gelanceerd. Voor de organisatie van dat boekenfestival zou Antwerp Expo-eigenaar Easyfairs zelf instaan, met een voortrekkersrol voor de boekhandel. En zo had Vlaanderen vorige herfst ineens twee boekenbeurzen.

Maar ondanks plannen voor een tweede, uitgebreidere editie van LEES!, kwam begin deze week het bericht dat het Antwerpse boekenfestival deze herfst niet doorgaat. En dat “ondanks de volle steun van stakeholders als de Vlaamse overheid, Literatuur Vlaanderen, Stad Antwerpen, de sectororganisatie Boekhandels Vlaanderen, de Vlaamse Auteurs Vereniging en alle andere leden verenigd in het Boekenoverleg.”

Geen consensus

Als iedereen zo enthousiast is, wat is er dan aan de hand? “Met enkele grote uitgevers die nu op Boektopia staan is er geen consensus bereikt over de distributie van boeken”, luidt het bij organisator Easyfairs. “Zo werd de tijd om in 2022 nog een editie van LEES! op poten te zetten te kort. Toch hopen we het festival de komende jaren alsnog te kunnen uitrollen.”

Bij de betrokken partijen wil niemand met naam en toenaam reageren, maar het lijkt erop dat enkele grote Vlaamse uitgeverijen dwarsliggen over de levering van hun titels op LEES! Anders dan voorheen zou de distributie van de boeken moeten verlopen via een speler in Nederland, zonder recht van teruggave voor niet-verkochte exemplaren en zonder de gebruikelijke ‘boekenbeurs-korting’. Veertig procent van het gebruikelijke populaire leesvoer dreigt zo niet eens tot in Antwerpen te geraken. Dan is de rekening snel gemaakt. Wat is een Vlaamse boekenbeurs zonder Jeroen Meus, Suske en Wiske of toppers uit de thrillerscene? En dan wordt niet alleen naar de fysieke boeken verwezen, maar ook naar de komst van bekende auteurs die voorheen drommen bezoekers naar Antwerp Expo lokten.

Van een boycot van LEES! door Boektopia wil organisator Jo Dupré echter niet horen. “Als beursorganisator wil Easyfairs zijn hallen vullen, terwijl een groot deel van het Vlaamse boekenveld op datzelfde moment zijn waren aanprijst in Kortrijk. Onze uitgeverijen zijn te klein om in twee kampen tegelijk te spelen. Door LEES! op hetzelfde moment als Boektopia te programmeren, drijft Easyfairs de uitgeverijen uit elkaar. Ook ons voorstel om in Antwerpen een voorjaarseditie van Boektopia te organiseren werd afgeketst. Wij willen blijven spreken met de Antwerpse spelers en sluiten een terugkeer naar de Scheldestad a priori niet uit, maar niet aan om het even welke voorwaarden.”

Nog altijd acht Sportpaleizen

En zo zijn de hallen van Antwerp Expo begin november, zoals bij de digitale editie van 2020, weer niet gevuld met boeken. Ruim tien jaar geleden zakten nog tot 170.000 fans in de herfstvakantie af naar Antwerp Expo, in 2019 waren dat er nog amper 120.000. Maar dat waren er wel nog vier keer zoveel als op Boektopia (11.000 bezoekers) en LEES! (24.000 bezoekers) samen. Of anders uitgedrukt: nog altijd acht Sportpaleizen vol. Die fans en sympathisanten van het boek zijn niet plots in rook opgegaan, maar hun aantal lijkt wel te dalen. De verkoop van Nederlandstalige boeken, zowel in de winkel als online, neemt jaar na jaar af, leren recente cijfers van de Groep van Algemene Uitgevers (GAU). Het aandeel Nederlandstalige boeken steeg even licht door de coronacrisis, maar in 2021 werden er wel nog steeds 2,5 miljoen minder boeken verkocht in Vlaanderen dan tien jaar geleden, een daling van 15%. Intussen wordt ook al één op de drie boeken online besteld bij veelal buitenlandse spelers. De Vlaamse boekhandels, en met hen de uitgevers, zien hun aandeel fors dalen.

Om die tendens te keren, lijkt een compacte maar hevige promotiecampagne voor het boek in Vlaanderen op zijn plaats. Boektopia organiseert in de herfst in het verre Kortrijk een boekenfestival van negen dagen. En ook in Antwerpen gaan de partners van LEES! weer rond de tafel zitten om het aanbod van de reguliere Boekenmaand in de stad te versterken. Vraag is of dat zal volstaan. Bereik je zo, los van literatuurfans, ook het brede publiek?

Een uitstap naar de Boekenbeurs in de herfstvakantie was voor velen lang even vanzelfsprekend als speculaas met Sinterklaas of chocoladen eieren met Pasen. Daar kunnen weinig nieuwe campagnes of initiatieven tegenop. Er zit niet veel anders op dan de rangen in het boekenvak te sluiten en samen te gaan voor één volwaardige boekenbeurs. Liefst in Antwerpen dan.