Gazet van Antwerpen Stad en Rand
“Beslissingsproces is een race tegen de tijd”
Job die beslist over vrijlating of opsluiting uitgelegd door Antwerps onderzoeksrechter op rust Karel Van Cauwenberghe
Met meer dan honderd zijn ze, de onderzoeksrechters in ons land die beslissen of de verdachte van een misdrijf al dan niet wordt aangehouden. Soms lijkt die beslissing achteraf fout, nu blijkt dat de dader van de fatale gijzeling in Merksplas zijn ex een maand eerder al gegijzeld had. Peter V.H. werd opgepakt, maar vrijgelaten onder voorwaarden.
De job van iemand die soms twintig keer per dag moet beslissen over tralies of vrijheid, uitgelegd door Antwerps onderzoeksrechter op rust Karel Van Cauwenberghe.
Wat doet een onderzoeksrechter precies?
Karel Van Cauwenberghe:
“Een
onderzoeksrechter gaat op zoek naar de waarheid achter een misdrijf, eenmaal hij gelast wordt door het parket met een onderzoek. Hij zoekt uit wat er precies gebeurd is en wie daarvoor verantwoordelijk is. Hij heeft verschillende bevoegdheden die exclusief toebehoren aan een onderzoeksrechter. Een ervan is de beslissing tot vrijheidsbeneming van een verdachte.”
Wat kan hij op dat vlak zoal beslissen?
“Of de verdachte wordt opgesloten in de gevangenis, onder elektronisch toezicht wordt geplaatst en thuis wordt opgesloten, vrijgelaten wordt zonder meer, of vrijgelaten wordt onder voorwaarden.”
Wat kunnen die voorwaarden zijn?
“Er zijn politionele voorwaarden zoals een contactverbod of straatverbod. Ook een avondklok kan. De politie is altijd op de hoogte en houdt toezicht. Daarnaast bestaat een reeks voorwaarden in de richting van hulpverlening: begeleiding bij een psychiater of een ontwenning in een instelling. De periode onder voorwaarden geldt drie maanden en kan verlengd worden gedurende het gerechtelijke onderzoek. De onderzoeksrechter zal de verdachte wel duidelijk maken dat de voorwaarden niet naleven consequenties heeft, en dat hij alsnog aangehouden kan worden.”
Met welke factoren houdt de onderzoeksrechter rekening bij het nemen van zo’n beslissing?
“Met het dossier, de gegevens van de politie en het verhoor van de verdachte. Dat is de moeilijke oefening. Een onderzoeksrechter kan nooit alles weten, en het engagement van een verdachte is soms moeilijk in te schatten. Het kan lijken alsof hij inzicht heeft in zijn problematiek, wat een vrijlating onder voorwaarden mogelijk maakt, maar in hoeverre is dat engagement ook echt?”
Worden zware misdrijven niet gewoon strenger bekeken?
“Soms kan een relatief licht misdrijf juist strenger bestraft worden. Als een verdachte een winkeldiefstal gepleegd heeft, maar het is wel zijn veertigste keer, dan zal de onderzoeksrechter hem misschien eerder opsluiten. Het omgekeerde kan ook: een op het eerste gezicht zwaarder misdrijf leidt niet altijd tot opsluiting. Intrafamiliaal geweld is een zwaar feit, maar dan nog kan vrijlating onder voorwaarden met bijvoorbeeld een plaatsverbod. Het gaat om het afwegen van de verschillende elementen.”
Hoeveel tijd krijgt een onderzoeksrechter voor zo’n beslissing?
“Binnen de 48 uur na de vrijheidsbeneming moet een beslissing genomen zijn. Dat is snel.
Het duurt sowieso wel even voor het dossier bij de onderzoeksrechter ligt. Eerst moet de politie nog haar werk doen, zoals processen-verbaal opstellen en die overmaken aan het parket. Vervolgens moet het parket een vordering nemen. Het is soms een race tegen de tijd, maar al comfortabeler dan de 24 uur die vroeger gehanteerd werd.”
Krijgt de onderzoeksrechter hulp bij die beslissing?
“Een onderzoeksrechter heeft geen assistent. Wel kan hij een psychiater aanstellen om na te gaan wat de beste oplossing is. Of hij polst een justitieassistent om dieper in te gaan op de sociale achtergronden en problemen die spelen bij de verdachte. Hij kan ook bij de advocaat terecht om te horen wat de mogelijkheden zijn.”
Hoeveel keer per week moet hij zo’n beslissing nemen?
“Dat hangt natuurlijk af van wat er gebeurt. De ene dag is dat tien keer, de andere dag geen enkele keer. Ik heb ooit een dag gehad waarop ik die beslissing maar liefst 21 keer heb moeten nemen. Als verschillende huiszoekingen plaatsgevonden hebben, dan kan het dat in één dossier tien voorleidingen zitten.”
Wie kan onderzoeksrechter worden?
“Een onderzoeksrechter is een rechter aan de rechtbank van eerste aanleg die minstens drie jaar dienst heeft in de magistratuur. Bovendien moet hij een bijzondere opleiding gevolgd hebben die bestaat uit een basisopleiding, een opleiding forensisch onderzoek en een opleiding internationale samenwerking. Daarnaast moet een onderzoeksrechter zich regelmatig bijscholen. Elk jaar vindt een bijeenkomst plaats waar actuele onderwerpen worden toegelicht en onderzoeksrechters ervaringen uitwisselen.”
Wordt in die opleiding ook geoefend op een eventuele vrijheidsbeneming?
“Een dag lang. De onderzoeksrechter krijgt dan een dossier waarover hij moet beslissen. Over die beslissing wordt gediscussieerd. Is die goed, niet goed, waarom? Tijdens zo’n opleiding wordt de nadruk gelegd op niet opsluiten. Aanhouding is altijd het laatste redmiddel om met de problematiek om te gaan.”
De gijzeling in Merksplas is een voorbeeld van hoe een beslissing slecht uitdraait, maar dat is veeleer uitzonderlijk?
“Achteraf is het altijd makkelijk om te zeggen dat deze of gene beslissing anders had gemoeten. Een onderzoeksrechter oordeelt altijd in eer en geweten en in volle onaf hankelijkheid op basis van de elementen die voorliggen. In de meeste gevallen neemt de onderzoeksrechter een beslissing met een positief resultaat, maar dat zijn de gevallen die men niet ziet of hoort. Een enkele keer loopt het mis en dan krijgt die zaak alle aandacht.