“Ik sluit geen kerken”

De werkkamer van bisschop Johan Bonny kreeg een frisse lik verf: groen. “Een rustgevende kleur”, zegt de bisschop, aan het einde van het jaar waarin de rust ook een klein beetje lijkt weergekeerd in de Kerk. Bisschop Bonny over misbruik, Michelle Martin

Het is anders dan voor het uitbreken van de misbruikaffaire Vangheluwe”, stelt bisschop Bonny (57) vast, “maar we kunnen opnieuw op een relevante manier in onze samenleving aanwezig zijn.” Na twee vreselijke jaren ging het stof in 2012 wat liggen.

Terwijl zijn voorganger Paul Van den Berghe bekend stond om zijn inzet voor vluchtelingen, moest Johan Bonny zich de afgelopen jaren buiten zijn wil om profileren op de aanpak van seksueel misbruik binnen de Kerk. Amper een jaar na zijn bisschopswijding in de Antwerpse Onze-Lieve-Vrouwkathedraal in 2009, brak de affaire Vangheluwe los. Toch viel er afgelopen jaar ook veel te feesten in het bisdom Antwerpen, dat de vijftigste verjaardag van zijn heroprichting vierde.

Is 2012 een soort overgangsjaar geweest?

Bisschop Johan Bonny: Toch wel, ja. 2010 was heel moeilijk door het uitbreken van de misbruikkwestie. In 2011 is er veel tijd en emotionele energie gekropen in de aanpak van dat probleem. Dat resulteerde in de publicatie Verborgen Verdriet, een tekst die begin 2012 in uitvoering is gegaan en waarmee alle bisdommenencongregatiesnuwerken. Ik schat dat als er nog anderhalf jaar goed wordt doorgewerkt, alle slachtoffers die naar een opvangpunt van de Kerk of naar het Centrum voor Arbitrage in Brussel zijn gestapt, beluisterd en geholpen zullen zijn.

Bedoeltudanookfinancieelgeholpen?

Niet iedereen zoekt een financiële tegemoetkoming. Op de eerste plaats verlangen slachtoffers empathisch beluisterd te worden of vragen ze erkenning als slachtoffer.

Losdaarvanhebtudoorhetjubileumjaar voor vijftig jaar bisdom Antwerpen ook veel moeten feesten. Deed dat deugd?

Zeker. Die jubileumfeesten hebben het netwerk van samenwerking versterkt en het gevoel van betrokkenheid en vertrouwen vergroot. We kunnen opnieuw op een relevante manier aanwezig zijn in de samenleving, wel als een kleinere en bescheidenere Kerk.

Iedereen heeft eind december een lijstje met goede voornemens klaar.OokdebisschopvanAntwerpen?

In 2009 en 2010 trok ik systematisch tijd uit om elke maand een federatie van parochies te bezoeken. Ik ging ook elke maand naar een school in het bisdom. Door de intensiteit van wat er allemaal gebeurd is en de jubileumfestiviteiten, heb ik dat moeten stilleggen. Maar ik wil die bezoe-

“Ik heb nog geen enkel alternatief gehoord voor waar Michelle Martin dan wel mag wonen.” “Ik heb Bart De Wever nog niet persoonlijk ontmoet, maar hoop dat dat gauw zal gebeuren.”

ken in 2013 weer oppikken. Bij mijn aanstelling had ik ook het voornemen om individuele bezoeken te brengen, bijvoorbeeld aan zieke of bejaarde medewerkers. Dat is er nog niet van gekomen, maar ik wil er volgend jaar mee beginnen.

Het is Kerstmis. Alle pastoors draaien overuren met de verschillende parochies die ze onder hun hoede hebben. De bisschop ook?

Ik ga voor in drie vieringen in de kathedraal. Het begint vanavond met de middernachtmis op kerstavond. Dat is eigenlijk de meest volkse viering. Vorig jaar hadden we met de middernachtmis een probleem. Een aantal mensen moest toen buiten blijven staan, omdat het aantal toegelaten personen in de kathedraal overschreden was. De brandweer legt die cijfers op. Maar zelfs als alle stoelen bezet zijn, is de vrije oppervlakte in de kathedraal nog groter dan de oppervlakte van al die stoelen samen. Dus hebben we eengoedgesprekgehadmetdestad. Deze middernachtmis zal niemand buiten moeten staan. Ik vind dat zoiets niet kan. Op kerstdag zelf ga ik om 10.30u voor in de hoogmis. Het is een klassieke, plechtige liturgie, met het koor op zijn best. En ‘s avond om 17u zijn er nog de pontificale vespers. Ik schrijf drie verschillende homilieën. Daar kruipt wel wat denk- en schrijfwerk in. Maar ik doe dat graag, omdat zo’n homilie mij verplicht om inhoudelijk over die hoogdagen na te denken.

Waarom schrijft u drie verschillende kersthomilieën?

Omdat er mensen zijn die twee of zelfs drie keer naar de kerstvieringen komen. En omdat ik zelf wil nadenken over de betekenis van het kerstfeest.

Kerstmis is familietijd. Klaagt uw moeder nog dat ze u te weinig ziet?

(lacht) Moeders zullen altijd vinden dat ze hun kinderen te weinig zien. Op kerstdag komt ze met familie en vrienden vanuit West-Vlaanderen naar Antwerpen. Ze volgt dan de hoogmis en de pontificale vespers. ‘s Avonds rijd ik het hele gezelschap met de auto terug naar Moere, waar ik dan blijf slapen. De volgende dag, op tweede kerstdag, vier ik kerstfeest met mijn familie.

De vroegere aartsbisschop Danneelsverteldeineeninterview dathijnadedrukkekersttijdaltijd enkele dagen ‘recup’ nam. U ook?

Ik vertrek ook voor vier dagen naar het buitenland. Ik ga u niet vertellen naar waar. Ik zal wel zwaaien als ik u daar tegenkom.

Uhebteenos,eenezel,schapen enherdersinuwkerststal.Magdat wel van de paus?

Ach, dat is weer zoiets dat de pers heeft gelicht uit een heel boek. In de bijbelstudie maakt men al meer dan vijftig jaar het onderscheid tussen de essentie en bijkomstigheden. De kernvanKerstmisisdatGodsWoord is mens geworden in Jezus Christus. Dat is een historisch gegeven. Rond die historische kern zijn volkse verhalen ontstaan. Mijn vader is ruim tien jaar geleden overleden. Als ik met mijn broers samenzit en wij praten over vader, weten wij dikwijls al niet meer exact wat er écht gebeurd is en wat bijgekleurde herinneringen zijn. Hoe zouden we dan nog weten of er tweeduizend jaar geleden schapen of een ezel in de stal stonden? Deze kerststal hier in mijn werkkamer is trouwens een heel bijzondere. Ik heb hem twee jaar geleden als geschenk gekregen van de clarissen van Turnhout. Ze maken en beschilderen die beeldjes zelf. Uitgerekend dit jaar hebben ze me nog een os en een ezel in een schoendoos bezorgd.

Overdeclarissengesproken:net nu het stof wat was gaan liggen over de misbruikkwestie, shockeren de clarissen van Malonne heel België met onderdak te verlenen aan kindermoordenares Michelle Martin. Hoe ver mag kerkelijke barmhartigheid gaan?

Da’s een moeilijke. Ik ben ervan overtuigd dat die zusters in Malonne lang en diep hebben nagedacht alvorens Michelle Martin op te vangen. De vraag kwam ook niet van hen, maar van de sociale dienst van de gevangenis. Een onafhankelijke commissie heeft beslist om die vrouw voorwaardelijk vrij te laten. Maar niemand in België, geen enkele gemeenteofinstelling,wouofkonhaar opvangen. Het gaat hier niet alleen om die zusters, maar ook over welke mogelijkheden een samenleving heeft om zo iemand na een vrijlating op een veilige plek te laten leven. In al die maanden heb ik nog niemand een beter voorstel horen doen. Uiteraard spelen er bij die zusters evangelische motieven. Vanuit hun inspiratie geloven zij dat er een onderscheid gemaakt moet worden tussen de mens en dat wat die mens verkeerd gedaan heeft. Justitie moet dat elke dag doen: een onderscheid maken tussen de mens en zijn verkeerde daden. Wat Martin gedaan heeft, kan ik alleen op de meest categorieke manier veroordelen. Maar je blijft zitten met die mens die je opnieuw een plek om te leven moet geven, volgens de voorwaarden opgelegd door Justitie. Als zij een kapper nodig heeft, moet er iemand haar haar kunnen knippen. Akkoord, je kunt je de vraag stellen of dat in Knokke moest gebeuren, maar we moeten dit alles zo objectief mogelijk benaderen, zonder ons te laten opzwepen door het volkssentiment. De voorwaardelijke invrijheidsstelling van Michelle Martin is een limietsituatie en in limietsitu- aties zal er nooit eenstemmigheid klinken. Al merk ik toch dat in het editoriaal van bepaalde kranten de reactie van burgemeester Lippens op weerstand stuit.

Er is een scheiding van Kerk en Staat,maarhebtuBartDeWeverde nieuwe burgemeester van uw stad - eigenlijk al persoonlijk ontmoet?

Nee, maar ik denk dat dat snel zal gebeuren. Met het vorige stadsbestuur, zowel de burgemeester als de schepenen, heb ik altijd goede contacten onderhouden. Het bisdom en destadzijnopveeldomeinensamen actief, zoals in het onderwijs, zorginstellingen, kansarmoede of restauratiedossiers van kerkgebouwen.

In oktober stelde u uw beleidsplan voor, met als opvallend element het terugbrengen van driehonderdparochiestotzestig.Uzou daar veel reacties op ontvangen hebben?

Mensendenkendatikhunkerkkom sluiten. Wat uiteraard niet het geval is. We staan gewoon voor de realiteit dat het aantal gelovigen en medewerkers overal kleiner is. In die optiek is het belangrijk voor parochies om in een netwerk samen te werken en te zien welke vieringen of pastorale activiteiten ze best op welke plaats houden. Bij de fusie van de gemeenten, zijn er ook geen dorpen verdwenen, hè?

Nee,geendorpen,maarwelveel gemeentehuizen.

Die oude gemeentehuizen hebben allemaal een nieuwe bestemming gekregen.Watnietbetekentdatonze kerkenherbestemdmoetenworden als we ooit van 300 naar ongeveer 60 parochies zouden evolueren. Het is de bedoeling om in elk dorp een levendige christelijke gemeenschap tebehouden.Sommigemensendenken dat het bisdom een masterplan heeftdatbepaaltwelkekerkengesloten zullen worden. Dat klopt natuurlijk niet. Ik hoop dat zoveel mogelijk kerken op een zinvolle manier in gebruik kunnen blijven en dat mensen van ter plaatse voor hun kerk zullen opkomen. Het is een heel gevoelige materie. Wie ruzie wil krijgen met een dorp, moet maar over zijn kerkgebouw beginnen.

Tot slot monseigneur: u woont hier vlak bij de kerstmarkt op de Groenplaats. Bent u er al over gewandeld?

Ja, ik ben er al één keer over gewandeld. En moet u ook weten wat ik gekocht heb? Een gerookte worst. Zondagavond stuurde bisschop Bonny ons nog een mail. Hij ligt sinds zaterdagmorgenmetgriepinbed.Het is niet zeker of hij zelf in de diensten van Kerstmis zal kunnen voorgaan. Wij wensen hem veel beterschap.