Gazet van Antwerpen Stad en Rand
“Liefde is een van de enige wapens tegen onderdrukking”
Portret van vader die in het Chili van Pinochet tegen zijn wil werd opgeleid tot moordmachine
In de documentaire El Color
del Camaleón voert de Antwerpse regisseur Andrés Lübbert (32) een aangrijpende queeste naar het onbekende verleden van zijn vader Jorge. Die viel in de jaren zeventig in handen van de Chileense geheime dienst en werd opgeleid tot moordmachine. Jorge Lübbert vluchtte en kwam zo in België terecht. Zoon Andrés ontdekte pas als twintiger het geheim van zijn vader. Hij deed twaalf jaar over het maken van de film. Het werd niet alleen een psychologische thriller, maar ook een vorm van therapie voor vader en zoon.
Andrés, lange tijd leefde je in de gedachte dat je vader een politiek vluchteling was. Werd er thuis niet gesproken over zijn verleden?
Nee, mijn vader repte er met geen woord over. Wel merkte ik dat hij niet was zoals andere papa’s. Als oorlogscameraman was hij altijd ver van huis en zocht hij continu het gevaar op. Hij had last van nachtmerries en vluchtte in zijn werk, soms ook in verslavingen. Ik begreep niet wat voor duister geheim aan de basis lag. Mijn broer en ik kregen enkel het verhaal te horen dat hij een politiek vluchteling was, gevlucht voor het dictatoriaal regime van Pinochet. Ik begrijp nu dat mijn vader een verhaal ophing dat mensen hier konden begrijpen en accepteren. Zijn ware voorgeschiedenis was te intiem en te zwaar.
Hoe heb je dan zijn vreselijk geheim ontdekt?
Toen mijn vader in 1979 arriveerde in België, ging hij in therapie. Daar deed hij zijn ware verhaal. De audiotapes van die sessies gingen verloren, maar mijn oom Orlando bewaarde er een transcriptie van en gaf me later die tekst. Sindsdien wilde ik enkel nog de waarheid kennen. Mijn vader klapte dicht als ik hem erover aansprak. Stukje bij beetje heeft hij me veel verteld. Die toenadering was een werk van lange adem en twaalf jaar lang stond mijn leven in het teken van de zoektocht naar mijn vader, naar wie hij écht is. Ik wilde alles over zijn verleden weten. Elke pijnlijke herinnering.
Wat heeft je vader precies meegemaakt?
Mijn vader werd onder het bewind van Pinochet getraind om geheim agent en moordenaar te worden. Op 21-jarige leeftijd viel hij in handen van een speciale afdeling van de Chileense geheime dienst, waarin zijn buurman een hooggeplaatst figuur was. Hij was het ideale proefkonijn voor een gesofisticeerd experiment. Doel ervan was te onderzoeken hoe een jongeman zonder politieke activiteit kan worden getransformeerd tot iemand die kan moorden en martelen. En dat door middel psychologische manipulaties. Hij werd regelmatig zelf ontvoerd en gefolterd. Dat leidde tot paranoia. Ook werd hij onderworpen aan een marteltechniek die we kennen uit de film A Clock
work Orange: onder invloed van drugs gedwongen om urenlang naar gewelddadige beelden te kijken. Allerlei technieken brainwashten hem tot het banaliseren van de dood. Tot hij een moordmachine zou worden.
Te vergelijken met de huidige ISstrijders, niet?
Het zijn dezelfde technieken waarmee vandaag jihadisten worden geïndoctrineerd om aanslagen te plegen en mensen te onthoofden. Veel van die manipulatietechnieken zijn nog steeds in gebruik. Mensen met een slechte jeugd zijn vatbaarder voor die transformatie. Het liefdevolle nest waarin hij opgroeide, is zijn redding geweest.
Hoe kon je vader dan aan die terreur ontsnappen?
Net voordat zijn opleiding bij de geheime dienst was afgerond, heeft hij zijn vader erover verteld. Mijn vader besefte dat hij moest vluchten voordat het te laat was en hij zelf zou gaan moorden. Via de bemiddeling van de Duitse ambassade, wij hebben Duitse roots, hielp mijn grootvader zijn zoon te vluchten naar Oost-Berlijn. Daar was het verhaal niet ten einde, want de STASI ( Ministerie
voor Staatsveiligheid, red.) verdacht hem van spionage. Zo is mijn vader dan naar België gereisd.
Hoe heb je dit complexe verhaal in een film gegoten?
Het onopgeloste raadsel gaat de kijker geleidelijk aan begrijpen, aan de hand van beelden die ik met mijn vader maakte in Duitsland en Chili. Je ziet hoe hij reageert op de plaatsen van de gruwel, in gebouwen waar mensen gefolterd of gedood zijn. Vaak vindt hij geen woorden. Zijn verhaal wordt grotendeels offscreen gedaan door een acteur. Zo werd het zowel een politieke thriller als een familiedrama. Het verhaal van een zoektocht naar de ware kleur van de kameleon, die mijn vader was.
Wil je een bepaalde boodschap meegeven met deze film?
Het centrale thema is de moeilijke vader-zoonrelatie. Het is bovendien een verhaal van migratie. Ook vluchtelingen uit Syrië of Irak hebben trauma’s waaronder ze nog jaren gebukt zullen gaan. De film vertelt daarnaast een universeel verhaal over de duistere kant van de mens. Het is een aanklacht tegen de gruweldaden en methodes, gebruikt door overheden. Ik zie mijn vader als symbool van weerstand tegen een vreselijk apparaat. En wat ik heel belangrijk vind, is dat voor mijn vader de liefde voor zijn ouders krachtiger bleek dan de terreur. Liefde is een van de enige wapens tegen onderdrukking. Ook sterk: mijn vader is nadien een heel goede oorlogscameraman geworden. Zo kon hij wat hij leerde in die gruwelijke opleiding kanaliseren.
Hoe reageerde je vader na het zien van de film?
Het was erg zwaar voor hem. Maar het lukte hem wel om zijn gevoelens neer te schrijven: ‘De film is het beste en grootste geschenk dat een kind aan zijn vader kan geven. Het verwoorden en in beelden vertalen van een ontkend verleden. Vele jaren had ik geen verleden meer. Andrés slaagde erin om mijn verhaal te doorgronden en zo kan ik het eindelijk echt achter mij laten. Hij opende mijn hart. En wanneer men mij vraagt, waarom deze film? Het belangrijkste is het te kunnen vertellen.’
Dat vind ik zelf ook nog van groter belang dan mijn film: mijn vader heeft mij zijn grootste geheim toevertrouwd. Eindelijk heb ik mijn echte vader leren kennen.
ANDRÉS LÜBBERT
Documentairemaker “Door deze film heb ik mijn vader pas écht leren kennen.”