Gazet van Antwerpen Stad en Rand
Erdogan blijft Europa nodig hebben (en omgekeerd)
Turkije krijgt met de nieuwe grondwet een staatsvorm en een leider die erg lijken op die in Rusland. Maar Erdogan noch Europa heeft er belang bij de bruggen op te blazen.
Krijgt de Europese Unie aan haar oostelijke grens te maken met een nieuwe dictator? Recep Tayyip Erdogan krijgt meer macht dan Kemal Atatürk, de grondlegger van het moderne Turkije, ooit heeft gehad. En de president lijkt van plan die tot de laatste millimeter te gebruiken.
De vraag rijst hoe Europa zich moet gedragen. Zullen de verhoudingen helemaal verzuren? Opvallend: de Europese leiders reageerden erg voorzichtig op de uitslag. Commissievoorzitter Jean-Claude Juncker en buitenlandchef Frederica Mogherini gaven een gezamenlijke verklaring uit. “Gezien het krappe resultaat en de verreikende gevolgen van de grondwetswijzigingen, roepen we de Turkse autoriteiten op de breedst mogelijke nationale consensus te zoeken”, klonk het. Eenzelfde geluid was te horen bij de Duitse bondskanselier Angela Merkel – Duitsland heeft de grootste Turkse gemeenschap buiten Turkije – en de Franse president François Hollande.
De vraag is of Erdogan ook Europa opnieuw de hand reikt. Hij deelt de wereld graag in vrienden en vijanden in. In de aanloop naar het referendum duwde hij de Europese Unie gretig in de vijandige hoek. Daar zat ongetwijfeld politiek eigenbelang bij. Het hielp hem twijfelaars over de streep te trekken.
Maar dat eigenbelang zegt ook dat hij de deur met de EU niet helemaal kan dichttrekken. Economisch heeft Turkije Europa meer dan nodig. Erdogan dankt zijn populariteit in belangrijke mate aan het feit dat hij de arme Turken een beter leven heeft gegeven. De economie moet dus blijven groeien. Daarvoor heeft hij de Europese Unie – veruit de grootste handelspartner – echt nodig.
Vluchtelingendeal
Maar ook Europa heeft er geen belang bij dat de bruggen helemaal opgeblazen worden. Op korte termijn blijft het afhankelijk van Erdogan om de Syrische vluchtelingen ‘ op veilige afstand’ te houden. In ruil voor Europese miljarden houdt Turkije de 3 miljoen Syriërs op eigen bodem. Vlak voor het referendum dreigde Erdogan ermee dat akkoord op te zeggen. Daarover repte hij gisteren niet meer.
Op langere termijn blijft Turkije een cruciale speler in het geopolitieke mijnenveld van het MiddenOosten. Erdogan kan een bondgenoot zijn om Assad weg te krijgen uit Syrië. Hij kan de EU ook helpen Poetin in het gareel te houden. Turkije is nog altijd een gewaardeerd lid van de NAVO. Na de Amerikanen hebben de Turken het op een na grootste leger.
In het NAVO-handvest staat wel dat de leden de ‘ beginselen van de democratie’ moeten beschermen. Ook Washington reageerde bezorgd op de uitslag en beklemtoonde dat de vrijheden van alle Turken gewaarborgd moeten worden. Maar tegelijk wil het de band met Ankara versterken. Het strategisch belang van Turkije blijft primeren.
De vraag is welk soort relatie de EU en Turkije willen onderhouden. In theorie wil Ankara nog altijd lid worden van de EU, maar aan beide zijden van de onderhandelingstafel gelooft niemand dat het ooit zover komt. De Turken willen wel heel graag visumvrij reizen naar Europa, maar zelfs die boot houdt de EU voorlopig af.