De verdeelde republiek

Drie breuklijnen in het stemgedrag van onze zuiderburen

Als de eerste ronde van de Franse presidentsverkiezingen één ding duidelijk heeft gemaakt, dan is het wel dat Frankrijk meer dan ooit een verdeeld land is. Er wacht de toekomstige president een uitdaging van formaat om die tegenstellingen te overbruggen en de Fransen opnieuw te ‘verenigen’.

Emmanuel Macron heeft uiteindelijk 24,01% van de kiezers achter zich gekregen. Daarmee doet hij beter dan Marine Le Pen (21,3%), tegen wie hij het op 7 mei moet opnemen. Met nog twee andere kandidaten rond de 20% – François Fillon met 20,01% en Jean-Luc Mélenchon met 19,58% – wil dat zeggen dat vier kandidaten telkens een op de vijf Fransen achter zich wisten te krijgen. Zo’n grote verdeeldheid contrasteert fel met vorige verkiezingen: vijf jaar geleden staken bij de eerste ronde twee kandidaten er met kop en schouders bovenuit. De linkse Hollande en de rechtse Sarkozy haalden toen allebei een score van bijna 30%. Maar de tijd dat links en rechts elkaar afwisselden op het Elysée lijkt voorbij.

1

BREUKLIJN 1:

Welvarend versus verpauperd

Meest opvallende breuklijn: het Frankrijk waar het goed gaat, stemt voor Macron. Het Frankrijk dat in de klappen deelt, kiest voor Le Pen. Het meest sprekende voorbeeld is Parijs: daar haalt Macron liefst 35% van de stemmen, terwijl Le Pen tevreden moet zijn met een schamele 4,99%. En het enige Parijse departement waar Macron het niet haalde, het door de crisis zwaar getroffen SeineSaint-Denis (ten noordoosten van de Franse hoofdstad), gaat naar Mélenchon. Eenzelfde verhaal in florerende steden als Lyon, Bordeaux, Montpellier, Grenoble en Toulouse. Ook daar komt Le Pen er niet aan te pas.

Maar in die zones waar het economisch moeilijk gaat en waar werklozen, zelfstandigen en boeren vechten om te overleven, wint het Front National, vaak met een lengte voorsprong. Le Pen krijgt de stem van 37% van de arbeiders. Van de gezinnen die het maandelijks met minder dan 1.250 euro moeten zien te rooien, stemt 32% voor het FN. En bij families die er naar eigen zeggen amper in slagen op het einde van de maand de eindjes aan elkaar te knopen, stijgt dat cijfer zelfs tot 43%.

2

BREUKLIJN 2:

Patriot versus nationalist

Een andere breuklijn loopt tussen ‘patriotten’ en ‘nationalisten’. Voor een buitenstaander is elke Fransman een chauvinist, maar verwar in Frankrijk zelf nooit een ‘patriot’ met een ‘nationalist’. Bei- den houden van hun vaderland. Alleen begrijpt de eerste dat gevoel van gehechtheid aan Frankrijk vooral als ‘liefde voor de zijnen’, terwijl de tweede al gauw afglijdt naar ‘haat jegens de anderen’, zoals de Franse schrijver Romain Gary het verschil treffend formuleerde.

Het was dan ook geen toeval dat Emmanuel Macron zich tijdens zijn overwinningsspeech op de borst klopte als “de president van alle patriotten tegenover de nationalisten”. Daarmee benadrukt hij tegelijk dat het Front National niet het alleenrecht heeft op vaderlandsliefde en dat een Fransman wel degelijk zijn liefde voor zijn vaderland kan belijden zonder daarom voor het FN te moeten stemmen.

3

BREUKLIJN 3:

Globalist versus protectionist

Dit is een uitloper van de vorige twee breuklijnen: Marine Le Pen scoort bij mensen die de nadelen van de geglobaliseerde wereld aan den lijve ondervinden (delokalisatie van bedrijven, deregulering van de arbeidsmarkt, groeiende concurrentie e.d.) en heil zoeken in het sluiten van de grenzen en het terugplooien op zichzelf. Macron en zijn kiezers vormen daar het perfecte spiegelbeeld van.

Het is dan ook geen wonder dat de eurofiele Macron en de europragmatische Fillon bij de Fransen in ons land de meeste stemmen haalden (respectievelijk 35,5% en 22,5%) terwijl Le Pen met amper 7,3% op de vijfde plaats strandde. Dat verklaart meteen ook waarom buitenlandse regeringsleiders als Angela Merkel of Charles Michel en Europese leiders als Commissievoorzitter Juncker er als de kippen bij waren om Macron te feliciteren en hem hun steun toe te zeggen.

Toch schuilt net hier een serieus addertje onder het gras voor de tweede ronde: Le Pen heeft nu al de jacht geopend op de kiezers van de extreemlinkse Mélenchon, die zich ook vierkant heeft uitgesproken tegen de globalisering met haar vrijhandelsakkoorden en tegen het Europa zoals dat vandaag werkt. Maar of dat zal volstaan om de tweede ronde te winnen...