Na 80 jaar brandend actueel

Slachting op Baskisch stadje toont veel gelijkenissen met huidige toestanden in Syrië

1. De stier kijkt weg

Pablo Picasso, geboren in Málaga waar de traditie van stierenvechten hem sinds zijn jeugd had gefascineerd, voerde wel vaker stieren op in zijn werk. De stier staat symbool voor Spanje, mannelijkheid, trots en soms ook dreiging. De fascisten van generaal Franco hadden zich in 1936 tegen de (linkse) Tweede Republiek gekeerd, gesteund door Mussolini en Hitler. Picasso zei over de stier dat die “donkerte en brutaliteit” betekende: voor hem een verwijzing naar de fascisten van Franco. De stier in het schilderij is de enige die ongehavend lijkt en wegkijkt van het bloedbad.

2. Vogel: streepje hoop

Guernica moest de blikvanger worden van het Spaanse Paviljoen op de Wereldtentoonstelling in Parijs in 1937, maar het was zo hard dat het op gemengde gevoelens werd onthaald. De afschuw en wanhoop waren te angstaanjagend. De gepijnigde vogel wijst op een heel sombere Picasso. Vogels zijn sinds de oudheid symbolen van hoop, zoals de vredesduif. Dit exemplaar is gehavend en wordt opgeslokt door duisternis. Toch biedt hij, door de barst van licht in de donkere achtergrond, een streepje hoop.

3. Donkere kant van technologie

De Wereldexpo in Parijs in 1937, waarvoor het werk gemaakt werd, was een ode aan de technologie. Met een gloeilamp, die lijkt op het oog van het kwaad, toont Picasso de slechte kant van technologische ontwikkelingen. Zoals de 29 Italiaanse en Duitse vliegtuigen die boven Guernica werden ingezet. Tijdens de Neurenbergprocessen zei nazikopstuk Hermann Göring dat het een “technische test” was om te zien wat zijn jonge Luftwaffe aankon met het oog op later.

4. Eén paard voor het leed van 500.000 slachtoffers

“Het paard is een paard, de stier is een stier. Al die dode dieren en mensen”, was zowat het enige wat Picasso kwijt wou over Guernica. Ook het paard behoort tot de cyclus van leven en dood bij stierengevechten. Dit paard is dodelijk gewond door een afgebroken speer in de zij. De neusgaten en de bovenste tanden zouden een schedel voorstellen. Symbool voor de slachting in Guernica en de dood en het lijden tijdens de Spaanse Burgeroorlog. In twee jaar en iets meer dan acht maanden sneuvelden een half miljoen Spanjaarden.

5. Somber verhaal, sombere kleuren

Het lijf van het paard bestaat uit krantenpapier. Picasso las in een krant over de gruwel van Guernica op 1 mei 1937, in het ooggetuigenverslag van een BritsZuidAfrikaanse journalist die staalharde bewijzen leverde over wat echt gebeurd was. De sombere kleuren van Guernica, met overheersend zwart, wit en grijs, verwijzen ook naar zijn bron van informatie: gruwelijke foto’s en filmpjes van de verwoesting. Picasso had lang getwijfeld wat hij voor de Parijse expo zou maken. Op 1 mei was dat plots duidelijk. Na een voorstudie rondde hij het werk af in zes weken.

6. De waarheid aan het licht

Een verbijsterde vrouw die van buiten komt. Ze schijnt met een lamp op het paard en brengt het bloedbad aan het licht. Om de buitenwereld te wijzen op de gruwel. Franco’s troepen probeerden de verwoesting in de schoenen van de tegenstander (de vluchtende Republikeinse troepen) te schuiven, zoals dat nu ook in Syrië gebeurt. Franco ontkende alle betrokkenheid toen de gruwel uitlekte, de Duitsers hielden het officieel op één gebombardeerde brug die nog overeind stond. Foto’s van bommen met de Duitse adelaar bewezen het tegendeel. Volgens een anekdote was in bezet Parijs een Duitse officier op bezoek bij Picasso. Toen hij op

Guernica wees, vroeg hij: “Is dat werk van u?” Waarop Picasso antwoordde: “Nee, van u.”

7. Zo veel mogelijk slachtoffers

Een vrouw die het uitschreeuwt van pijn en wanhoop, terwijl gebouwen in brand staan en brokstukken haar verpletteren. 70% van Guernica, waar zowat vijfduizend mensen woonden, werd vernield. Resultaat van een bombardement van een kwartier waarbij meer dan 45.000 kilo aan explosieven en brand en splinterbommen werd gedropt. Volgens militaire experts wijst alles erop dat het enige doel was om zo veel mogelijk burgerslachtoffers te maken. Niet alleen de vele bommen voor een klein stadje wijzen daarop, maar ook het feit dat er geen verkenningsvluchten gebeurden. Er waren nauwelijks militairen aanwezig in de stad. 26 april 1937 was een maandag en dus marktdag. Dan was het extra druk.

8. Alle vluchtwegen afgesneden

De verminkte vrouw is op de vlucht, sleept zich voort terwijl ze met angst naar het exploderende licht kijkt. De eerste golf aanvallen vanaf 16.30u had de toegangswegen van de stad geblokkeerd en een brug verwoest. Niemand kon nog weg. Tussen 18.30u en 18.45u kreeg Guernica zelf de volle laag van drie eskaders bommenwerpers. Tijdens het bombardement en het daaropvolgende kwartier joegen meer dan twintig vliegtuigen genadeloos op vluchtende burgers. De Syrische president Assad doet net hetzelfde. Bombarderen en dan iedereen die vlucht opjagen.

9. Nieuwe tijden ontluiken

Een bloem die uit een gebroken zwaard ontluikt, een teken van hoop. Het gebroken zwaard staat symbool voor de verloren strijd van de Republikeinen. Die vluchtten weg, de troepen van Franco namen drie dagen later Guernica in. Maar de dictatuur zou ooit verslagen worden.

10. Vechten voor het geloof

Op zijn hand draagt de krijger de stigmata van Christus. Het symbool van het martelaarschap van de Republikeinse strijders die hun leven gaven voor anderen. Geloof speelde mee in de strijd. Net als nu in Syrië.

11. Tranen voor de doden

Een vrouw die dood en terreur uitschreeuwt. Het lijkt een klassieke piëta: Maria met het lichaam van de gestorven Jezus op haar schoot. Over het aantal doden is nog steeds geen eensgezindheid. Het cijfer loopt uiteen van 154 volgens Spanje, over 300 volgens Britten, 800 volgens Russen tot 1.600 volgens de toenmalige Baskische autoriteiten. Generaal Franco legde in 1970 het aantal slachtoffers op twaalf. Hoeveel zwaargewonden soms weken later bezweken aan hun verwondingen, is niet geweten.

12. Iedereen verliest

Een gesneuvelde krijger van wie alleen het hoofd en de armen te zien zijn. Oorlog betekent dood voor alle partijen.

FOTO RR