Gazet van Antwerpen Stad en Rand
Ons geheugen werkt niet als een video
Met haar getuigenis over kindermisbruik wekt schrijfster Griet Op de Beeck veel emotie los. Reacties gaan van scepsis tot bewondering. “Het is een sterk statement. Maar een therapeutische waarheid is niet per se een objectieve waarheid.”
“Het is haar waarheid. En als zij het belangrijk vindt om die te vertellen, dan verdient dat ons volste respect”, zegt de Vlaamse kinderpsychiater Eric Schoentjes, verbonden aan het UZ Gent. “Ik vind het moedig dat de schrijfster dit moeilijke thema nog eens onder de aandacht brengt. Ze stelt een voorbeeld voor alle andere slachtoffers, want de balans slaat nog altijd negatief uit in hun richting. Slachtoffers van seksueel misbruik gaan nog steeds gebukt onder schaamte en schuldgevoelens. Greet Op de Beeck heeft dat patroon doorbroken. Ze laat zien dat je na zo’n trauma heel succesvol kan worden.”
Het verhaal van de schrijfster, gisteren in alle kranten, ook in Humo en op de Nederlandse en Vlaamse televisie, wekt beroering. Op de Beeck vertelde over verdrongen herinneringen aan misbruik die ze dankzij therapie teruggevonden heeft.
Omstreden
Uit Nederland klinkt een sceptisch geluid. Agnes van Minnen, klinisch psycholoog en hoogleraar aan de Radboud Universiteit in Maastricht, zegt dat Op de Beecks verhaal in Nederland commotie veroorzaakt. “Natuurlijk zijn er veel mensen die zich in haar verhaal herkennen. Het was een doorleefde getuigenis, die authentiek gebracht werd. Maar hier is het nog steeds omstreden om als therapeut mensen te helpen verborgen herinneringen op te halen. De Gezondheidsraad vraagt ons, psychologen, om daar terughoudend in te zijn. Herinneringen zijn per definitie gekleurd. Ons geheugen werkt niet als een video, die alles letterlijk en tot in de details opslaat. Het risico is dus reëel dat er foutieve herinneringen worden bovengehaald.”
Erger nog, zegt Van Minnen: “Als je onder invloed van therapie die herinnering hebt gemaakt in je hoofd, beleef je ze ook echt. Daarom kunnen mensen er oprecht van overtuigd zijn dat ze bepaalde zaken hebben meegemaakt, terwijl dat niet zo is. Ik zeg niet dat dit hier het geval is, maar de kans is niet onbestaande. Ik heb al vaker mensen ontmoet die er ooit, door therapie, van overtuigd waren dat ze iets ergs hadden meegemaakt als kind, en daar vijf jaar later op terugkwamen. Je kunt een hoop nodeloos leed opwekken bij de betrokkene, en ook bij hun familie.”
Hypnose
De kritiek uit Maastricht verbaast de Vlaamse psychiater Nicole Ruysschaert, ook psychotrauma-experte, niet. “Er is daar al langer een onderzoeksgroep die zich heel kritisch opstelt tegenover verdrongen herinneringen. Het thema was vooral omstreden in de jaren 90, toen er zich in diverse landen, en ook bij ons, schandalen voordeden met aanklachten die later vals bleken te zijn. Die discussie is intussen toch wat gaan liggen.”
Ruysschaert werkt in haar praktijk veel met volwassenen die in hun kindertijd trauma’s doormaakten en geeft opleidingen aan erkende therapeuten over de technieken om herinneringen aan vroegere trauma’s te verwerken, zoals hypnose en EDMR-therapie. “Het kan ook om fysiek misbruik gaan, of pesterijen, of een gebrek aan affectie en hechting.”
Iets dat zich één keer heeft voorgedaan, laat vaak een diep en precies spoor achter
in ons geheugen, zegt Ruysschaert. “Maar een trauma dat zich herhaaldelijk voordoet, laat minder duidelijke sporen achter, omdat het lichaam of het brein zich uit zelfverdediging afsluit. Ook kunnen kinderen te jong zijn om herinneringen op te slaan, en dan houdt het lichaam de herinneringen vast, onder de vorm van bepaalde pijn of moeilijk te verklaren lichamelijke problemen. Later in het leven kunnen gebeurtenissen een flits van herinnering opwekken, maar dan heb je slechts een puzzelstukje. Therapie kan helpen om de hele puzzel te leggen.”
Uiteraard moet de therapeut zich ervoor hoeden om zelf sturend op te treden. Ruysschaert: “Hoewel het waar is dat er zich meer slachtoffers van seksueel misbruik bevinden onder mensen die eetstoornissen hebben, kun je de zaak niet omdraaien: je kunt geen conclusie trekken uit de symptomen op latere leeftijd. Het is dus erg belangrijk om niets te suggereren dat er niet is. Meestal komt de vraag van de mensen zelf, die een vermoeden hebben, of die vragen om hun schaarse herinneringen te verduidelijken.” Ook dan nog blijft het tricky, zegt Ruysschaert: “Een therapeutische waarheid is niet per se een objectieve waarheid. Met een herinnering alleen kun je geen aanklacht formuleren. Voor ons is het moeilijk om verschil te maken tussen wat echt gebeurd is en waar men als kind bang voor is geweest. Onze voornaamste bedoeling als therapeut is: mensen middelen aanreiken om om te gaan met hun herinneringen of klachten, en hen erkenning te geven voor het ondergane leed. Je moet al sterk in je schoenen staan om zoals Griet Op de Beeck je verhaal met de wereld te delen. Je moet zelf de schaamte voorbij. Ik vind het een sterk statement.”