Gazet van Antwerpen Stad en Rand
“Geef jongeren woorden om over de dood te praten”
Tamara Ingels schrijft boek over ‘doodsopvoeding’ van kleuters tot pubers
Een graf bezoeken met kleuters of pubers, hoe pak je dat aan? Je wil niet oneerbiedig lachend over het kerkhof lopen, maar ook niet met een begrafenisstemming thuiskomen. Funerair erfgoedspecialiste Tamara Ingels (40) geeft tips in het boek Memento Mori.
Met kleuters naar het kerkhof: zijn die daar niet wat te klein voor? “Die vraag krijg ik vaak”, zegt Tamara Ingels. “Maar kleine kinderen hebben ook grote vragen. Mijn dochter was vier toen ze vroeg ‘mama, wat gebeurt er met je lichaam als je doodgaat?’ Natuurlijk ga ik dan niet praten over lichamen in ontbinding. We stonden bij een boom en ik vroeg haar om naar de bladeren te kijken. Eerst zijn ze groen. En als ze vallen, veranderen ze van kleur en worden ze bruin. Want dan krijgen ze geen sap meer van de boom. Dus worden ze droog en broos. Dat gebeurt met ons lichaam ook. De nerven blijven nog een tijdje stevig, net zoals de botten in ons lijf. Maar als je lang genoeg wacht, worden die ook broos en vallen ze uit elkaar.”
Kleuters en pubers stellen vaak dezelfde vragen, merkt Ingels. “Wat gebeurt er na de dood? Het is kwestie van antwoorden te geven op hun niveau. Bij een puber kan je wel het woord ontbinding gebruiken. Het belangrijkste aan doodsopvoeding, zoals ik dat noem, is dat je jongeren woorden geeft om over de dood te praten. Met kleuters lukt dat makkelijker met beeldspraak, pubers vragen een volwassen woordgebruik.”
Ingels schreef Memento Mori om te tonen dat begraafplaatsen bezoeken ook mooi en verrijkend kan zijn. “Zeker tegen Allerheiligen krijg ik vaak telefoon van scholen: wil jij de kinderen niet door het kerkhof gidsen? Zelf weten ze niet altijd goed hoe ze dat moeten aanpakken. Vaak komt in het vierde of vijfde leerjaar het kerkhof al aan bod, als deel van de eigen leefomgeving die kinderen verkennen in de lessen WO. Of een juf, papa of mama zich comfortabel voelt bij een kerkhofbezoek hangt vaak af van de eigen emoties daarrond. Herinnert hij of zij zich de trieste wandelingen door het kerkhof?”
Harry Potter
Een kerkhofbezoek hoeft niet beladen te zijn met negatieve emoties. “Meteen doorlopen naar het graf van een familielid zou ik niet doen. Laat kinderen eerst even in de sfeer komen. Wat is dit voor plek? Waarom is ze belangrijk? Wat hoor en zie je hier allemaal? Ik heb een ketting met het symbool van de Deathly Hallows uit Harry Potter die ik vaak draag. Dat is een heel dankbaar aanknopingspunt. Jongeren herkennen dat meteen. Dan vertel ik hen dat ik niet alleen Harry Potter-fan ben, maar dat de boeken ook over dood en verlies gaan. Harry heeft zijn dode ouders nooit gekend. En J.K. Rowlings moeder stierf terwijl ze de boeken schreef.”
Symbolen op graven vormen ook goede aanknopingspunten om over de dood te filosoferen voor je naar het graf van je overleden familielid gaat. “Je ziet zoveel meer dan kruisen. Er zijn cirkels, zoals de cirkel uit de Deathly Hallows die bij Harry Potter staat voor de steen van de verrijzenis. De cirkel is een eeuwenoud symbool van de cyclus van leven en dood. Daarom zijn kransen vaak rond. En een bloem is ook een kleine cirkel.”
Ook over de vormen van graven kun je filosoferen. “Bij Harry Potter staat die driehoek voor de mantel van onzichtbaarheid die de dood draagt. Want de dood komt vaak onverwacht. Vaak zijn we heel druk bezig met alleen het nu volop te beleven. Want weet je, yolo: you only live once. Maar dat betekent ook dat ons leven eindig is. Ons daarvan bewust zijn, dat een plaats geven en dat bespreekbaar maken, daar hoef je niet bang voor te zijn. Memento Mori, dat hoort bij het leven.”
TAMARA INGELS
Auteur “Loop niet meteen door naar een graf. Laat kinderen eerst even in de sfeer komen.”