Gazet van Antwerpen Stad en Rand
Waarom Stephen Hawking Nobelprijs nooit zal winnen
De dood van de Britse natuurkundige, wiskundige en kosmoloog Stephen Hawking (76) maakt veel reacties los. “Hawking heeft ons inzichten geleverd waardoor we het heelal beter kunnen bestuderen”, zegt de Antwerpse fysicaprofessor Nick van Remortel. “Maar door zijn spierziekte had ik een beetje medelijden met hem.”
Stephen Hawking is nooit in Antwerpen geweest. Hij gaf in 2011 wel een publieke lezing aan de KU Leuven over het ontstaan van het heelal. In de aula zaten toen 850 mensen. In het Leuvense stadspark stonden nog eens een kleine drieduizend kijklustigen, die de lezing van Hawking op een groot scherm volgden.
De grote opkomst toont aan hoe populair Hawking was. Hij raakte bij het grote publiek bekend door zijn bestseller A Brief History of Time, die verscheen in 1988. Er zijn miljoenen exemplaren van het boek verkocht. Maar zijn bekendheid had niet alleen te maken met wetenschappelijke verdiensten. De Brit leed sinds zijn 21ste aan de ongeneeslijke spierziekte ALS, die zijn lichaam helemaal verlamde. Hij belandde daardoor in een rolstoel. Maar dat tastte zijn levendigheid niet aan. Toen hij zijn rolstoel nog zelf kon bedienen, stond Hawking door zijn wilde rijstijl bekend als een kleine wegpiraat.
Hawking verloor ook zijn spraakvermogen. Sinds 1986 communiceerde hij met een spraakcomputer waarvan hij de cursor op het scherm met zijn wang bediende. Daardoor werden er zinnen gevormd, die daarna met een robotachtige stem werden uitgesproken. Dat Hawking met zijn ziekte zo oud geworden is, wordt door wetenschappers als een wonder aanzien. Slechts 5% van de ALS-patiënten leeft na de diagnose nog meer dan tien jaar. Hawking hield het 55 jaar vol. De website van de Britse ALS-vereniging crashte gisteren door een overrompeling van bezoekers die geld wilden doneren.
Opvallende persoonlijkheid
Hawking was dan ook een opvallende persoonlijkheid. Nick van Remortel, fysicaprofessor aan de Universiteit Antwerpen, heeft de Britse wetenschapper in mei 2012 ontmoet. “Dat was op een bijeenkomst in Brussel”, zegt van Remortel. “De Amerikaanse natuurkundige Leonard Susskind gaf er een uiteenzetting. De komst van Stephen Hawking was niet aangekondigd omdat het anders een te grote mediastorm zou veroorzaken.”
“Toen Hawking vijf minuten na de start van de uiteenzetting binnenkwam, staarden zowat alle aanwezigen naar hem. Hawking was het soms niet eens met wat Susskind zei. Hij keek dan naar zijn stemcomputer, waardoor er na enkele seconden de zin ‘I do not agree’ uitrolde. Na de uiteenzetting verzamelde iedereen zich rond Hawking. Maar het kostte hem veel tijd om alle vragen op voorhand te beantwoorden. Het duurde al tientallen seconden voor hij met zijn stemcomputer één zin had gevormd. Vragen die hij niet op voorhand kon voorbereiden, waren moeilijk te beantwoorden.”
“Ik had ook medelijden met Hawking. Er werd op de receptie achteraf een drankje in zijn mond gelepeld. Voor zo’n grote wetenschapper vond ik dat een beetje zielig.”
De uiterst moedige strijd die Hawking tegen zijn ziekte voerde, wekte wereldwijd bewondering op. Maar zou de Brit ook zo populair zijn geweest als hij die vreselijke ziekte niet had gehad?
“Neen”, zegt Dirk Van Dyck, hoogleraar fysica aan de Universiteit Antwerpen. “Hawking was een uitstekend fysicus, maar heeft nooit de Nobelprijs voor Fysica gekregen. Het was vooral zijn moedige strijd tegen ALS die hem tot een icoon maakte.”
Dat is ook de mening van Nick van Remortel. “Hawking heeft interessante theorieën aangeleverd, maar die zijn nooit bewezen door concrete experimenten. De kans dat Hawking na zijn dood nog een Nobelprijs krijgt, is klein.”
De verdiensten van Hawking
Wat is dan het precieze belang van Hawking voor de wetenschap? “Hij heeft voortgebouwd op de theorie over zwarte gaten, die onder meer door Albert Einstein naar voren is gebracht”, zegt Nick van Remortel. “Een zwart gat bestaat uit deeltjes van een zware ster die geïmplodeerd is door haar eigen gewicht. De deeltjes van een zwart gat vormen een enorme massa, die door de zwaartekracht alles aantrekken wat in hun buurt komt, ook lichtstralen. Daardoor is alles zwart. Volgens Einstein kon er geen enkel elementair deeltje uit die massa ontsnappen, waardoor er geen licht door kan. We kunnen dat zwarte gat dan niet waarnemen.”
“Maar Hawking heeft aangetoond dat kleine deeltjes door straling af en toe toch uit zo’n zwart gat kunnen ontsnappen, waardoor de zwarte massa een beetje grijs wordt en dus met speciale apparatuur hopelijk ooit zal kunnen worden waargenomen. Dankzij Hawking weten kosmologen waar ze naar moeten kijken als ze zo’n zwart gat willen waarnemen. En dat vergroot de kans dat we een zwart gat in een laboratorium kunnen nabootsen, waardoor we meer te weten kunnen komen over de samenstelling van ons heelal.”
Onderzoek naar de oerknal
Hawking heeft ook belangrijk onderzoek gedaan naar de oerknal, waarmee het heelal zou zijn ontstaan. “Hij heeft aangetoond dat het zinloos is om te onderzoeken wat er voor de oerknal is gebeurd”, zegt Nick van Remortel. “Want met de oerknal is de tijd ontstaan.”
“Hij schuift ook naar voren dat er twee mogelijkheden zijn over wat er over miljarden jaren met ons heelal kan gebeuren. Volgens Hawking zal het heelal ofwel samentrekken tot één punt, waardoor er een nieuw heelal zal ontstaan. Ofwel zal het heelal volledig uit elkaar drijven, waardoor het helemaal verdwijnt.”
“Maar de meeste wetenschappers vinden dit een te extreme voorstelling. Ze denken dat de waarheid meer genuanceerd zal zijn.”