Gazet van Antwerpen Stad en Rand
“Rubens kon alles, maar het genie zie je het best in olieverfschetsen”
Zestig voorbereidende panelen van Antwerpse meester bij elkaar op prestigieuze tentoonstelling in Rotterdam
Sneu voor Antwerpen Barokstad 2018, maar de mooiste Rubensexpo sinds jaren ging gisteren in Rotterdam open. Pure Rubens brengt olieverfschetsen van de meester bijeen en vergelijkt ze met de uiteindelijke schilderijen. Wat blijkt: de schetsen zijn vaak nog genialer.
Voor de expositie vormde Museum Boijmans Van Beuningen in Rotterdam team met het Prado in Madrid. Van de 450 bewaard gebleven olieverfschetsen wisten ze er zestig bij elkaar te brengen.
Rubens was niet de allereerste die olieverfschetsen op hout maakte in plaats van voorbereidende tekeningen, maar hij deed het wel systematisch: voor zichzelf om iets uit te testen, voor zijn medewerkers om het voorbeeld te kopiëren en vooral voor de opdrachtgevers om hen te overtuigen van een compositie.
Het publiek kreeg ze nooit te zien. Bij Rubens’ dood in 1640 stonden ze nog allemaal opgeborgen in zijn atelier. Pas in de achttiende eeuw geraakten ze verspreid op de kunstmarkt en begonnen connaisseurs ze te verzamelen. Vandaag genieten ze ongeziene status, door de bravoure van uitvoering.
Ontzettend snel gemaakt
“Rubens zou deze expo zelf nooit gewild hebben”, zegt Friso Lammertse, medesamensteller van de expo, “maar vandaag zijn de olieverfschetsen verrassend modern. Je denkt haast aan de losse toets van Edouard Manet. Rubens moet ze ontzettend snel hebben gemaakt, misschien zelfs in een uurtje. Dat was geen probleem voor hem. Terug uit Italië leerde hij even snel schilderen als tekenen.”
Niet alleen de zwier valt op, ook het onaffe en de dynamiek. “Pure Rubens”, prijst Lammertse. “Altijd wilde hij nog veranderen en verbeteren. Vóór Rubens was alles plat. Als eerste wilde hij beweging schilderen. Dat voel je soms sterker in de schetsen dan in de vaak door assistenten afgewerkte schilderijen. ”
Extra speciaal Pure voor Rubens Antwerpenaars
De Kruisafname Pure Rubens
Simson en Delila
Koningen De Aanbidding van de
De expo is thematisch opgebouwd en confronteert telkens schetsen met een eindresultaat. Voor Antwerpenaars heeft veel extraatjes in petto. Zo valt er de schets voor
uit de kathedraal te zien, die overkwam uit Londen. Het is de grootste olieverfschets die Rubens ooit maakte, wat veel zegt over het belang van die opdracht.
Eveneens te zien zijn voorbereidingen voor de die burgemeester Nicolas Rockox bestelde en
voor het Antwerps stadhuis. Rubens’ schilderde beide opdrachten gelijktijdig en wisselde hier en daar details uit.
Van de 39 in een brand verwoeste plafondschilderingen van de Carolus Borromeuskerk hangen er vijf studies in Rotterdam, drie in grisaille en twee in kleur. Omdat het zijn eerste uitgebreide opdracht was met moeilijk perspectief, maakte Rubens meer voorbereidend werk. Met de grisailles testte hij de lichtinval uit.
Het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten in Antwerpen leende voor Pure Rubens zijn vier schetsen uit. Twee panelen dienden als model voor de Muntpoort, die in 1635 opgetrokken werd in de Kloosterstraat bij de intocht van keizer Ferdinand in Antwerpen. Een ander paneel schetst de zegewagen van Kallo die uitreed bij de ommegang van 1638. De vierde bruikleen uit Antwerpen stelt een vrouw en een kok bij een lege tafel voor. Het model was wellicht bestemd voor dierenschilder Frans Snijders die wild en gevogelte zou bijvullen op de tafel.
“Rubens had al vaak met Snijders samengewerkt en wist wat die kon. Hij moest hem niet in detail alles uitschilderen zoals bij leerlingen”, gelooft Lammertse. “De olieverfschilderijen tonen niet alleen het enorme schildersplezier van Rubens maar ook zijn slimme werkwijze. Werkelijk alles kreeg hij voor elkaar.”
Friso Lammertse Curator “Rubens wilde ze eigenlijk niet tonen, maar zijn schetsen zijn nu verrassend modern.”