Gazet van Antwerpen Stad en Rand
Toxisch stort Fort Filips saneren kost 30 miljoen
Meest vervuilde Belgische site vanaf september aangepakt
Het Havenbedrijf begint over zo’n twee maanden met de sanering van Fort Filips. Op dat decennialang ultravervuild stuk van de haven werd minstens 48 miljoen liter olieafval gedumpt door industrie, stad en het leger, waardoor het een toxische tijdbom is geworden. Tot op een ondergrondse kleilaag wordt een sarcofaag gebouwd die de meeste vervuiling ter plaatse moet houden. De kostprijs van de werken was geraamd op 22 miljoen euro, maar dat bedrag is inmiddels tot 30 miljoen opgelopen.
48 miljoen liter petrochemische smurrie, dat is het trieste resultaat van een jarenlange vervuiling aan Fort Filips, een ruïne in een bocht aan de Scheldelaan. Na jaren plannen lijkt nu eindelijk de start in zicht van de werken die de extreme vervuiling moeten indammen. De kostprijs is intussen nog met miljoenen euro’s opgelopen.
Zo idyllisch Fort Liefkenshoek op de linkeroever van de Schelde is, zo gruwelijk is het aan de overkant, aan wat overblijft van het Fort Filips. Uw krant kon eind 2016 (zie foto’s) zelf nog vaststellen hoe ontstellend de situatie is: tientallen roestige olievaten, een blauwe film op het vijverwater, enorme plassen teerachtige smurrie. Het zijn alleen nog maar de zichtbare restanten van minstens 48 miljoen liter gedumpt en/of verbrand olieafval, afkomstig van de Antwerpse industrie, de stad en het leger.
Norm 17.400 keer overschreden
Ter vergelijking: dat is mogelijk een grotere verontreiniging dan de historische milieuramp met de Exxon Valdez. Die olietanker botste in 1989 voor de kust van Alaska en verloor naar schatting tussen de 41 en 132 miljoen liter ruwe aardolie.
De vervuiling begon na de Tweede Wereldoorlog en duurde naar schatting tot 1970, toen heel wat polderbewoners begonnen te klagen over aanhoudende stankhinder. Veertig jaar lang werd er nauwelijks nog naar de afgelegen hoek aan de Scheldelaan omgekeken, tot in 2013 rapporten van het Havenbedrijf uitwezen hoe vervuild de site wel niet was. Voor het kankerverwekkende vinylchloride, een grondstof voor pvc, werd 17.400 keer de saneringsnorm overschreden, voor pcb’s 120 keer en er werd ook 385 kg aan dioxines aangetroffen.
Een sanering werd als “zeer urgent” omschreven. Afvalstoffenmaatschappij OVAM sprak van “een onmiddellijke bedreiging voor de veiligheid of het welzijn van de mens”, “een reële bedreiging van verontreiniging naar naburig oppervlaktewater” en “een ecotoxicologisch risico”.
Eind 2016 maakte de toenmalige student Lukas De Clercq nog een studie over de site. Hij ging ter plaatse, maar doorploegde ook heel wat briefwisseling van het toenmalige stadsbestuur. Uit zijn pen kwam de conclusie dat er minstens 48 miljoen liter olieresten werden gedumpt.
Sarcofaag zoals in Tsjernobyl De afgelopen jaren werd er gewerkt aan een oplossing. Alle vervuiling wegkrijgen, leek een illu
sie. Dus kwam er een plan om de vervuiling in te dammen: een soort sarcofaag, een beetje zoals die over de ontplofte kerncentrale van Tsjernobyl. Concreet gaat het om een ondoorlaatbare wand tot 35 meter diep, waarop een afdekplaat komt. OVAM moest nog groen licht geven voor het saneringsplan en de werken zouden volgens een eerdere planning begin dit jaar starten.
Concrete timing
Het groen licht van OVAM kwam er vorige zomer en nu is er een concrete timing om de augiasstal uit te kuisen. “De voorbereidende werken starten in september. Als alles goed gaat, zullen de werken twee à drie jaar duren”, meldt het Havenbedrijf Antwerpen. Eigenlijk had het Havenbedrijf volgens het conformiteitsattest al voor 1 juni aan de werken moeten beginnen, maar OVAM ziet goede vooruitgang in het dossier en bekeek die datum vooral als een streefdatum.
Een eerste taak: alle struikgewas verwijderen, zodat veilig kan worden gewerkt en de restanten van het fort duidelijk zichtbaar worden. Daarna wordt een 3Dscan gemaakt van het fort, voor het onder de sarcofaag verdwijnt.
Daarna volgt het ruwere werk. “Een ondoorlatende palenwand wordt tot op de Boomse klei geïnstalleerd, zodat de verontreiniging zich noch horizontaal, noch verticaal verder kan verspreiden”, klinkt het. “De exacte ligging van de wand wordt de komende maanden nog bepaald, als het terrein toegankelijk is voor een boormachine.” Het geheel krijgt een dak met daarop een groenlaag.
Als dat veilig kan, zal volgens het Havenbedrijf ook zo veel mogelijk verontreinigde grond rond de sarcofaag worden weggegraven. Tegelijk met de sanering starten de voorbereidingen voor een fietsdijk in het kader van de Sigmawerken, die het achterland moeten beschermen tegen overstromingen. Ten noorden van het fort wordt een nieuw getijdengebied gecreëerd. “Ten slotte komt er in deze zone op termijn nog een nieuwe aanlegsteiger voor de Waterbus”, besluit het Havenbedrijf.
Van 22 naar 30 miljoen euro
Enkele jaren geleden zette het Havenbedrijf 22 miljoen euro opzij voor de saneringen, al was het toen al duidelijk dat ze meer zouden kosten. Intussen is dat bedrag opgetrokken tot 30 miljoen euro. Onder meer de bedrijven Jan De Nul en Deme werken mee aan het project.