Gazet van Antwerpen Stad en Rand
Het meer dat z’n diepste geheim nog niet prijsgaf
Hier is écht iets bovengehaald. Miljoenen aan valse bankbiljetten werden precies zestig jaar geleden uit het donkere Toplitzmeer opgedoken. Volgens de overlevering ligt er nog véél meer in het bergwater. Goud. Wapens. Kisten vol nazigeheimen. Maar niemand durft nog te duiken naar de akelige diepte van het meer. Want het is daar zo diep, en op de bodem liggen al dode lichamen van gelukzoekers.
Grundlsee, een kleine gemeente in de machtige Oostenrijkse Salzkammergut-regio. Waar meren donker kleuren door de diepte, en bergen je altijd lijken te omsingelen. In café Klein & Fein hangen drie dorpelingen aan de bar. De vrouw achter de toog schudt met het hoofd. “Aaaah, die Toplitz-Geschichte. Natuurlijk kennen we het verhaal van de verzonken schat. Als er iets te vinden is, is het aan de verste kant, ik voel zulke dingen aan.”
Een van de twee stamgasten richt zich op zachtere toon tot het bezoek uit België. “Van een betrouwbare collega heb ik gehoord dat er ergens op een diepte van vijf à zes meter een zijingang van het meer moet zijn. Daar zou iets kunnen zitten. De oude bootsman van het meer moet hebben geweten waar precies die ingang is. Maar die is dood.”
In elk geval, de believers koesteren hetzelfde idee: ergens in dit meer ligt iets enorm waardevols. Want tijdens Wereldoorlog II vinden hier geheime operaties van de nazi’s plaats. Wandel de klim naar het Toplitzmeer, en je snapt het direct. Twintig minuten weg van de bewoonde wereld, hoog verscholen tussen het groen en de reusachtige rotsen van das Totes
Gebirge, het dode gebergte. Niemandsland, tenzij je er thuis bent.
Het bergmeer biedt bezoekers een machtig zicht. Een ellenlange rimpelende vlakte, waar de stilte overdonderend is. Enkel de forellen verraden hier leven, in de twintig meter onder het wateroppervlak waar wél zuurstof is. Daaronder is geen zuurstof en blijven gezonken hout en bomen bewaard in hun oorspronkelijke vorm.
Adolf Hitler kende deze streek goed. Hij werd geboren in Oostenrijk, zo’n honderd kilometer verderop, en zag het Toplitzmeer als de uitgelezen plek voor het testen van nieuwe munitie. In 1943 vond hier een grootscheepse resem testen plaats. Testen met loodzware bommen die men vanop het meer keihard richting de omringende rotsen kon knallen, zonder dat de nazi-ingenieurs zich moesten bekommeren om omgevingsschade of – erger – ruchtbaarheid. Ook onderwatertorpedo’s werden hier uitgeprobeerd. Documenten uit het Derde Rijk bewijzen dat.
Dode duikers en soldaten
En wie die niet gelooft, kan ook gewoon gaan praten met Albrecht Syen (73). Hij runt al decenniahier lang de Fischerhutte aan de rand van het Toplitzmeer – forellen prominent op de kaart – en heeft net een raket die half zo groot is als hijzelf uit z’n hut gehaald. “Een van de best bewaarde die ik in de loop der jaren gevonden heb”, klinkt het. Syen is al jarenlang duiker, en zo de best geinformeerde buurman van het meer. “Het Toplitzmeer is een goeie plaats als je iets te verbergen hebt, en dat hadden de nazi’s destijds. Wapens, maar evengoed andere waardevolle zaken. Ik was erbij in 1959, toen duikers hier verschillende kisten vol bankbiljetten uit het meer haalden. Dat was wel wat, ja.”
En of het iets was. De bankbiljetten met Engelse opdruk vormden een bovendrijvend bewijs van
Operatie Bernhard, genoemd naar SS-officier Bernhard Krüger die vanaf 1941 een geheime operatie met ongewone munitie leidde. Voor zijn operatie rekruteerde Krüger meer dan honderd oorlogsgevangenen, die in concentratiekamp Sachsenhausen aan het werk gezet werden om massaal Britse bankbiljetten na te maken. Doel van de operatie: die biljetten verdelen en zo de economie van vijand Engeland ontwrichten. Toen de geallieerden evenwel oprukten en nazi-Duitsland linie per linie onder de voet liepen, kieperden terugtrekkende nazi’s de onuitgegeven biljetten snel in het Toplitzmeer. Het was pas veertien jaar na de oorlog dat een duikersteam de eerste valse ponden vond. Kisten vol. Meteen ook dé reden voor veel gelukzoekers om te geloven dat de nazi’s ook andere schatten in het water hadden gedumpt.
Albrecht Syen Heeft restaurant aan Toplitzmeer
“Het meer is een goeie plaats als je iets te verbergen hebt. En dat hadden de nazi’s.”
Karl Weissenbacher Heeft boerderij aan Toplitzmeer
“Mijn moeder moest in april 1945 een konvooi van de Duitsers naar het meer begeleiden.”
Na de vondst in 1959 liep het storm aan het meer. “Op een bepaald moment zag je hier op één dag tot tachtig duikers”, zegt Syen. “Allemaal mensen die op zoek gingen in de diepte. Maar die diepte is hier héél diep: 103 meter. En de bodem kun je niet bereiken, want die weg wordt vanaf ongeveer tachtig meter versperd door alle opeengestapelde takken die in de loop der jaren in het water vielen vanaf de rotsen. Sommige duikers hebben het toch geprobeerd en zijn nooit meer bovengekomen. De voorlopig laatste keer dat er diep gedoken werd, was in 2000, door een delegatie van tv-zender CBS. Die Amerikanen vonden alleen een kist met kroonkurkjes. (glimlacht) Zelf ben ik ook gestopt met duiken. Te gevaarlijk. Al ben ik er wel van overtuigd dat het meer nog niet al zijn geheimen prijsgaf. Zo heeft een boerin uit de buurt me verteld hoe ze in 1945 plots opgetrommeld werd door Duitse soldaten om een speciaal konvooi naar het meer te brengen. Dat was geen gewoon konvooi.”
Kist vol geweren
Ida Weissenbacher heette de laatste levende ooggetuige van dat konvooi, ze overleed vorig jaar op haar 93ste. Haar zoon Karl staat voor de boerderij van z’n ouders. Minzame glimlach, knoestige handdruk. “Ik kan je exact vertellen wat mijn moeder altijd aan mij vertelde. En dat is dat ze in april 1945 in het midden van de nacht gewekt werd door geklop op de deur, samen met nog andere boeren in de buurt. Het waren Duitse soldaten die hulp nodig hadden om de heuvel richting Toplitzsee op te geraken. Het moest snel gaan.”
“De boeren stelden hun paarden en karren ter beschikking”, zegt Weissenbacher. “De lading was er een van kisten. Naast mijn moeder liep de hele tijd een soldaat. Onderweg viel een van de kisten van de kar. Moeder zag hoe die vol geweren zat. De jonge soldaat aan haar zijde deed die kist snel weer dicht. Er waren nog andere kisten die ook in het meer gegooid moesten worden. Mijn moeder heeft altijd vermoed dat er veel waardevollere zaken dan geweren in die andere kisten zaten, omdat de soldaten zo verschrikkelijk nerveus waren. De hele operatie moest ook vóór de ochtend afgelopen zijn, zodat er zo weinig mogelijk ooggetuigen zouden zijn.”
Het is niet de enige concrete aanwijzing dat het Toplitzmeer bijzondere dingen bevat. In 2014 zei een neef van Ernst Kaltenbrunner op tv hoe het Oostenrijkse nazikopstuk aan de familie verteld had dat er ook goud in het water zou liggen. En dus rest de vraag: geeft het meer op een dag zijn diepste geheimen prijs?
Buitenverblijf van Goebbels
Niet als het van de toeristische dienst van de regio afhangt. “Zoekacties worden niet meer gepland”, zegt Ernst Kammerer. “Zo’n zoekactie kost veel geld, dat kunnen de amper 1.200 inwoners van de gemeente niet bekostigen. Bovendien willen we de mythe van de nazischat ook niet cultiveren, om hier geen bedevaartsoord voor neonazifiguren te creëren.”
Een terechte zorg in de Oostenrijkse achtertuin van nazi-Duitsland. Er is niet alleen de aantrekkingskracht van het Toplitzmeer, Kammerer wijst ook op een statige villa langs de Grundlsee. Vandaag de woning van een Oostenrijkse acteur, in de jaren veertig het buitenverblijf van de familie Goebbels – gezinshoofd Joseph was Hitlers minister van Propaganda. Het nachtelijke konvooi naar het Toplitzmeer zou van daar vertrokken zijn. Nog iets wat de geruchten over een grote schat voedt. Maar zolang die niet gevonden wordt, is er slechts één zichtbare goudmijn aan de Toplitzsee: de vissershut van Albrecht Syen, waar een zoveelste bezoeker alweer een forel bestelt.