Gazet van Antwerpen Stad en Rand
Stukje vergeten geschiedenis komt even naar boven bij aanleg ondergrondse parking Gedempte Zuiderdokken
Deel van fundamenten oude citadel blootgelegd
Wanneer er ergens in de stad gegraven wordt, komt bijna zeker een deel van de Antwerpse geschiedenis boven. Op de Gedempte Zuiderdokken, waar een ondergrondse parkeergarage wordt gebouwd, is recentelijk een deel van de fundamenten van de citadel opgegraven. “Het is een restant van een bijna vergeten geschiedenis die begint in de zestiende eeuw”, zegt professor Piet Lombaerde van het Centrum voor Stadsgeschiedenis aan de Universiteit Antwerpen.
De citadel was een dwangburcht die gebouwd werd in opdracht van de Hertog van Alva tussen 1567 en 1572. Het militaire complex besloeg destijds een groot deel van het huidige Zuid en bij de sloop in de tweede helft van de negentiende eeuw verdwenen de overgebleven fundamenten onder de grond.
Tijdens de graafwerken voor de bouw van een ondergrondse parkeergarage kwamen resten van de citadel of het Zuidkasteel opnieuw even aan de oppervlakte. Lang heeft dat echter niet geduurd. Want ondertussen zijn de stille getuigen uit het militaire verleden van de stad alweer bijna volledig verdwenen onder het beton.
“De hertog van Alva werd in 1567 landvoogd van de Nederlanden en een van de eerste dingen die hij deed, was opdracht geven voor de bouw van een dwangburcht. Het moest een locatie zijn van waaruit zijn troepen niet alleen de Schelde konden controleren. Vanuit het militaire bolwerk zou hij ook de eventuele opstanden in de stad, van onder meer geuzen, de kop kunnen indrukken”, vertelt Piet Lombaerde.
Antwerpen valt
Antwerpen was niet de enige stad die een citadel had. Ook in onder meer Vlissingen en Kamerijk, het huidige Cambrai in het noorden van Frankrijk, stonden dergelijke dwangburchten. “Na de opstanden van de geuzen was de Spanjaarden er alles aan gelegen om nieuwe oproer te voorkomen. Ook Amsterdam zou aanvankelijk een dwangburcht krijgen. Maar de stedelijke bestuurders konden dit vermijden door de Spanjaarden af te kopen.” In Antwerpen was het huidige Zuid een logische keuze voor de bouw van de citadel. “Het complex moest in een hoog gebied gebouwd worden en daarvoor was deze locatie het meest geschikt. In en op de citadel waren verschillende gebouwen zoals een kruitmagazijn, kazernes en zelfs een kapel”, vertelt Lombaerde.
De dwangburcht zou tot het gesloopt werd nog verschillende keren een rol spelen in de geschiedenis van Antwerpen. Onder meer tijdens het beleg van de stad onder leiding van Alexander Farnese
dat in 1585 uiteindelijk leidde tot de Val van Antwerpen en de vlucht van de protestantse intelligentsia naar de noordelijke Nederlanden.
Stad beschoten
In de negentiende eeuw speelde de citadel voor het laatst een belangrijke rol in de geschiedenis van de stad. “De Nederlandse generaal Chassé verdedigde de citadel in 1832 toen die belegerd werd door Belgische opstandelingen met steun van Franse troepen. België was twee jaar eerder onafhankelijk geworden. Maar de Nederlanders wilden kun koning Willem opnieuw op de troon zetten”, zegt Piet Lombaerde.
Nadat veel soldaten in de citadel sneuvelden tijdens felle gevechten, gaf generaal Chassé de opdracht om de stad en de verdwenen Sint-Michielsabdij, ter hoogte van de huidige Kloosterstraat, te beschieten. Daarbij lieten honderden burgers het leven. Hoewel Antwerpen in die tijd voor een groot deel Oranjegezind was, verloor de Nederlandse generaal veel krediet met zijn beschieting van de stad. Na dit debacle gaf de generaal zich over aan de Franse troepen.
“In 1881 was de citadel volledig gesloopt. De dwangburcht had op dat moment geen enkele militaire waarde meer. Op dat moment was de Brialmontomwalling, die voor een stuk over het traject van de huidige Ring loopt, al deels gebouwd. Die omwalling moest de stad verdedigen in latere conflicten als bleek in de Eerste Wereldoorlog dat ook die verdediging niet volstond om het Duitse leger te stoppen.”
Van de citadel blijft bovengronds tegenwoordig niets meer over. “Af en toe wordt er nog op restanten gebotst tijdens werken, zoals nu op de Gedempte Zuiderdokken en enkele jaren geleden onder het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten. Het valt me trouwens telkens opnieuw op dat mensen verrast zijn wanneer ze op stukken van de citadel stoten. Blijkbaar is dit stukje van de geschiedenis vergeten.”