Gazet van Antwerpen Stad en Rand
‘Pretpark’ over Holocaust:
Plan voor nieuw herdenkingscentrum lokt felle kritiek uit speel mee als gevangene, bewaker of … beul
Een totaalervaring en een inleefmoment. Dat moet het nieuwe Holocaustmuseum van Babi Jar in Oekraïne worden. Al zijn er wel veel mensen die van de plannen gruwen en anderen die er politieke wraak in zien. Als de plannen die zijn voorgesteld in 2025 realiteit worden, zal elke bezoeker virtueel de plaats kunnen bezoeken. In de rol van gevangene, bewaker of zelfs beul, om aan den lijve te ondervinden hoe de gruwel was, zo luidt het.
De brochures zijn al gedrukt en de 100 miljoen dollar die nodig is om de uitzonderlijke herdenkingsplek te bouwen, zou maar een detail zijn. Het toekomstige Babyn Yar Holocaust Memorial Center zal verrijzen op een plek met een gruwelijk verleden. Aan het ravijn van de “oude vrouwen”, net buiten Kiev naast het Joods kerkhof. Honderdduizend tot 250.000 mensen, voornamelijk Joden maar ook Roma, nationalisten en communisten werden er in 1941 door de nazi’s vermoord.
Al bij het betreden van het complex zal duidelijk worden dat het geen doordeweeks uitstapje wordt. Eerst zal een psychologische test worden voorgelegd terwijl een computer door uw socialemedia-accounts gaat om uw profiel te schetsen. De resultaten worden samengevoegd en zullen bepalen welke rol u krijgt. Sommige bezoekers zullen een gevangene zijn, anderen personeel, collaborateurs, krijgsgevangenen, bewakers en enkelen zelfs de beulen. Met een 3D-bril op die geprogrammeerd is op basis van het personage dat wordt ervaren, kan het bezoek door een uitgetekend labyrint beginnen. Als een van de karakters toen lijken moest verbranden, dan zal het die taak ook virtueel ondergaan. De deepfaketechnologie waarbij beelden smetteloos over elkaar worden geplakt zou de verhaallijn mogelijk maken.
Zodra de tour afgewerkt is, zou de mogelijkheid bestaan om de bezoekers een rapport van de prestaties van hun karakter te geven. “Het wordt een uitdagende en soms schokkende emotionele reis waarin het maken van ethische keuzes centraal staat,” luidt het.
“Een soort game”
Dat is het scenario dat artistiek directeur Ilya A. Khrzhanovsky heeft voorgesteld. De Moskoviet is een bekend theatermaker die de reputatie heeft het publiek in zijn stukken te betrekken en daarvoor gebruik te maken van de moderne technologie. Zo bokste hij eerder al een soortgelijke “reality show” in elkaar. Daarin werden gewone mensen gebruikt als acteurs die hij voor een lange periode terugflitste naar de tijd van de Sovjetrepressie. Naar een decor dat die tijd ensceneerde, inclusief verminkte wezen in de straten.
Volgens critici gaat hij met deze aanpak meer dan een brug te ver. De plannen werden zes maanden geleden al voorgelegd, maar toen was er geen haan die ernaar kraaide, omdat niemand het ook maar voor één moment geloofde. Nu het toch bittere ernst lijkt, komt de ene na de ander protestbrief en nemen academici verbonden aan het centrum publiekelijk afstand van het project en nemen ze uit protest zelf ontslag. De kritiek op het feit dat van de Holocaust een soort game wordt gemaakt, wuift Khrzhanovsky weg. In een gesprek met stelt hij dat de profilering van de bezoeker de horror
The New York Times veel duidelijker zal maken. Hij noemt het “een update in de manier van herdenken”. Bezoekers kunnen bijvoorbeeld in de rol worden geduwd van een gevangene met dezelfde leeftijd en vergelijkbare achtergrond als zijzelf. De confrontatie zal hard zijn, de morele keuzes zullen gevolgen hebben.
“Het was niet zo dat een slechte Hitler en een slechte Stalin voor een massamoord in Europa zorgden. Die kon er alleen maar komen doordat gewone mensen eraan begonnen deel te nemen”, verdedigde Khrzhanovsky zich. “De ervaring zal aantonen dat elke persoon in om het even welke situatie terecht kan komen. Dat is het gevolg van het nemen van beslissingen. Het is een combinatie van persoonlijke verantwoordelijkheid en het lot.”
Ondanks de commotie is het vertrouwen in de artistiek directeur bevestigd, al werd gesteld dat nog niets definitief is beslist.
Russische oligarchen aan het roer
Het project komt niet uit de lucht gevallen en is veel minder sci-fi dan oorspronkelijk werd gedacht. De eerste stappen dateren al uit 2016. Er zitten in de raad van bestuur van het Babyn Yar Holocaust Memorial Center niet zomaar wat vreemde figuren. Een van de toplui is Natan Sharansky, een voormalige Sovjetdissident die vicepremier van Israël is geweest.
De drijvende krachten en belangrijkste financiers zijn Mikhail Fridman en zijn zakenpartner German Khan, die Khrzhanovsky als artistiek directeur aantrokken. Fridman werd in 2017 nog gekroond als belangrijkste zakenman van Rusland, is goed voor 1,5 miljard dollar en was vorig jaar de rijkste inwoner van Londen. Zoals de meeste oligarchen hebben beiden stevige linken met het Kremlin en hangt er meer dan een reukje rond.
De twee duiken ook op in twee dossiers rond de beïnvloeding van de Amerikaanse verkiezingen in 2016. Khan is de schoonvader van de Nederlander die in de zaak is aangeklaagd en in Oekraïne is dan ook grote onrust ontstaan over de Russische almacht over hun herdenkingsmonument. Het centrum moet de massamoorden herdenken, maar ook een beeld schetsen van de collaboratie van de lokale bevolking. Gevreesd wordt dat Rusland vooral die laatste boodschap wil laten doorklinken. Toen in 2014 de volksopstand in Kiev uitbarstte, noemde Moskou het de staatsgreep van een fascistische junta en werden de demonstranten “Bandérovtsy” genoemd, naar Stepan Bandera, de leider van de nationalistische Oekraïense beweging die met Hitler in zee ging.
De bezoekers worden gescreend met een psychologische test en een analyse van hun socialemedia-accounts.
5 5 5 4 4 3 4 2 3 3 1 2 2 + +
+ + +
+ +
+ + 2è 1è
2è 1è 2è
2è 1è
2è 1è 0
1 11 27 482 1.017 1.228 13.634 21.054 50.289
70.785 287.434 683.566
Jackpot zo'n €72.000.000
(Buiten redactieverantwoordelijkheid.)