Gazet van Antwerpen Stad en Rand
“Verontschuldigen? Dan is België failliet”
Drie experts over potentiële miljarden aan herstelbetalingen
Spijt, een parlementaire waarheidscommissie, excuses aan het Congolese volk voor de vele gruweldaden en dan, allicht onvermijdelijk na een resem klachten vanuit Congo, officiële herstelbetalingen. In die volgorde. Dat de economische schade voor de Congolezen, los van de menselijke, in de vele miljarden loopt, daarover bestaat eigenlijk geen discussie. “Maar dat tot in detail berekenen is pure sciencefiction. En onze echte schuld daadwerkelijk aflossen, wordt meteen ook ons faillissement.”
WAT ZOU HET BETEKENEN ALS NAAST SPIJT OOIT OOK EXCUSES ZOUDEN VOLGEN? Jan Wouters (professor Internationaal Recht aan de KULeuven):
Dat zou een wezenlijk verschil maken met wat koning Filip nu in zijn brief heeft geschreven. Er is juridisch een groot onderscheid tussen regret (‘spijt’) en apology (‘excuse’). Excuses impliceren dat men fout gehandeld heeft en daardoor zou een blik aan juridische aansprakelijkheidsclaims worden opengetrokken. De Congolese overheid zou klacht kunnen indienen bij het internationaal gerechtshof, maar ook individuele nabestaanden die kunnen aantonen dat hun familieleden destijds gestorven zijn door de gruwel, kunnen naar een Belgische rechter stappen. Dat zou een stortvloed aan klachten kunnen genereren. Wat met de juridische verjaring? Onduidelijk. Excuses van oud-koloniale mogendheden zijn uiterst schaars. Bij spijt kan er geen sprake zijn van mogelijke schadeclaims. De koning weet dus heel goed wat hij wel, en vooral wat hij niet in zijn brief heeft geschreven. Als je je excuses aanbiedt, erken je de fout. En fouten kunnen volgens de wet worden rechtgezet. Zana Etambala (professor KULeuven, auteur Congo, veroverd, bezet, gekoloniseerd): Spijt betuigen is een eerste, symbolische stap. Het wordt cruciaal te kijken naar de bevindingen van de parlementaire waarheidscommissie. Nadien volgen dan hopelijk officiële excuses. Die moeten duidelijk gericht zijn aan de Congolese bevolking, niet aan de corrupte beleidsmakers. De weg naar concrete herstelbetalingen is nog heel lang en hobbelig.
HOE HOOG ZOUDEN DIE HERSTELBETALINGEN KUNNEN OPLOPEN? Zana Etambala: Quasi onmogelijk te becijferen, maar reken maar op vele miljarden. Dat cijferwerk is eigenlijk verspilde energie.
Idesbald Goddeeris Jan Wouters
Professor Int. Recht Zana Etambala
Professor KULeuven
Professor Kol. Geschiedenis
Idesbald Goddeeris (professor Koloniale Geschiedenis KULeuven):
Een intussen overleden Congolees historicus, Pilipili Kagabo, sprak op een seminarie in Kinshasa ooit van 500 miljard dollar. Dat was bij manier van spreken op twee A4’tjes becijferd. Men zal op basis van archieven van bijvoorbeeld Belgische transportbedrijven alleen ruwe schattingen kunnen maken, op basis van de verschillende economische domeinen waarbij ons land een bevoorrechte positie claimde. In de eerste plaats gaat het over de ontginning van de bodemrijkdommen. Rubber, ivoor, koper. Maar rubber bijvoorbeeld werd gezien als een belasting in natura, dus begin maar te cijferen. Wie waren de leveranciers van die grondstoffen en hoeveel was hun verkoopprijs? Gelukkig bestaan er wel methodes om voorzichtige schattingen te maken.
Jan Wouters: Het is pure sciencefiction. Over welke schade spreken we precies? Louter de economische? Of ook de menselijke? En niet onbelangrijk: je zit met verschillende historische tijdvakken. In welke mate was de Belgische overheid zelf verantwoordelijk voor de gepleegde misdrijven? Toen Leopold II heerste over Congo-Vrijstaat had België daar juridisch niets mee te maken. Dat was een andere entiteit. Dat heeft vanzelfsprekend gevolgen voor de aansprakelijkheid. Nadien, ten tijde van de kolonisatie, wel. Wat met de bedrijven als Union Minière, Vandemoortele, Solvay, Janssen of Bekaert? Waar stoppen de louter economische activiteiten en waar start de exploitatie? Eigenlijk was heel het concept ‘kolonialisme’ geënt op pure exploitatie. Het wordt een moeilijk kluwen voor een team van experts om dat te proberen becijferen. Je zou eigenlijk moeten uitzoeken wat er in die periode allemaal in Belgische havens is aangekomen aan volle containers. Men is destijds gealarmeerd door een scheepsexpert die volle containers vol mineralen leeg terug naar Afrika zag vertrekken. Als men de reële schuld tot na de komma zou becijferen en de Belgische staat zou dat werkelijk allemaal moeten uitbetalen, zou dat het faillissement beteken. En dat voor alle gewezen koloniale mogendheden.
“De koning weet heel goed wat hij wel, en vooral wat hij niet in zijn brief heeft geschreven.”
“Als België 100.000 euro stort, weet je dat er 99.000 euro aan de vingers van corrupte politici blijft plakken.”
Idesbald Goddeeris:
Dan wordt het finaal de belastingbetaler die opdraait voor de kosten. Maar niet vergeten: Congo heeft tot op vandaag nog helemaal geen eis tot herstelbetaling ingediend.
NAAR WIE MOET ZO’N EVENTUELE HERSTELBETALING DAN WORDEN GESTORT? Zana Etambala:
Al zeker niet naar de politieke elite in Kinshasa. Dat is een bende corrupte predatoren, kleptomanen. Stel: de Belgische staat stort morgen 100.000 euro. Dan weet je dat er 99.000 euro aan de vingers van die politici blijft plakken. Dat is toch echt het laatste wat we willen. Dat geld hoort het Congolese volk toe. Ik verwijs naar de recente veroordeling wegens corruptie van de presidentiële stafchef Vital Kamerhe, voormalig rechterhand van expresident Kabila. Hij kreeg twintig jaar cel omdat hij tientallen miljoenen euro verduisterd zou hebben. Idesbald Goddeeris: Als wij beslissen naar wie dat geld moet, gedragen we ons weer paternalistisch. Daarover moet lang worden gereflecteerd. Zana Etambala: Ik zie een belangrijke rol voor ngo’s en de Kerk. Jan Wouters: Ik zie ook wel heil in bijvoorbeeld gratis studiebeurzen voor Congolezen die hier willen studeren.
“Niet vergeten: Congo heeft nog helemaal geen eis tot herstelbetaling ingediend.”