Gazet van Antwerpen Stad en Rand
Met drakenschip Nøkkvi op Vikingexpeditie op kanaal
Met drakenschip Nøkkvi op Vikingexpeditie op kanaal Dessel-Schoten
Barbaren! Plunderaars! Verkrachters! Onze vooroordelen tegen Vikingen, doen Marc Van der Steene (55) uit Berchem pijn aan de oren. Samen met zijn vrouw Greetje Jansen (41) en kinderen Soetkin (11) en Ward (5) voelt hij zich aangesproken door de Scandinavische cultuur. Als leden van het Viking Genootschap stapt het Antwerps gezin soms in de teletijdmachine om als Thorvald, Grettig, Gudrun en Thorben die kromme beeldvorming recht te trekken.
Het Viking Genootschap is meer dan een gewone re-enactmentgroep. Het is ook een Europees studie- en onderzoekscentrum voor Noorse oudheidkunde, runen en mythologie. Plus een levende geschiedenisgroep Scaldingi, genoemd naar de stam van de Scheldevikingen. Sinds mei heeft het Viking Genootschap zelfs een eigen Vikingschip, de Nøkkvi, waarmee het belevingstochten op het kanaal DesselSchoten organiseert.
De Nøkkvi is een reconstructie op schaal 1:3 van het Gokstadschip – géén boot – uit de negende eeuw die in 1880 in een grafheuvel in Noorwegen gevonden is. Met dit soort oorlogsschepen kwamen de Vikingen tussen de achtste en de tiende eeuw naar West-Europa en Engeland. Het is een drakenschip, met een drakenkop.
Omdat er op het kanaal DesselSchoten niet gezeild kan worden, is de snelheid afhankelijk van de beschikbare roeiers. Het zeil heeft prachtige Vikingkleuren. Vroeger werkte een Vikingdorp een heel jaar aan zo’n zeil, waar de wol van tweehonderd schapen in verwerkt zat.
We hebben afgesproken in de jachthaven van Oud-Turnhout, de thuishaven van de Nøkkvi. Een perfecte plek, want die jachthaven heet heel toepasselijk Het Gevaer. Erik De Quick uit Turnhout, voorzitter van het Viking Genootschap, komt ons tegemoet met een boodschappentas van de Nederlandse discounter Zeeman in de hand. Hij is zo iemand van wie je vermoedt – nee, eigenlijk zeker weet – dat hij in het verkeerde tijdperk is geboren. Zijn overgave is totaal. Hij laat zich Erik Blauwtand noemen – een verwijzing naar de machtige koning Harald Blauwtand – en heeft ook écht een blauwe tand. “Niet geschminkt, een dode tand die grijs is uitgeslagen”, tikt Erik op het stukje afgestorven ivoor in zijn mond. “Wist je dat bluetooth een verwijzing is naar Blauwtand?”
dat wisten we dus niet, en we beseffen weeral eens hoe weinig we weten over een tijdperk dat in onze contreien nog altijd sporen nalaat. Denk alleen al aan de dagen van de week, die naar hun goden werden vernoemd. Woensdag is de dag van Wodan, donderdag van Thor, vrijdag van Freya. “Toponiemen met ‘WY’ komen nog uit de Vikingtijd”, zegt Erik. De kans is zelfs groot dat er nog echt Vikingbloed door onze aderen stroomt. “12% van de inwoners van het oude Brabant heeft DNA dat teruggaat op de Vikingen. In tegenstelling tot slechts 4% Spaans, terwijl de Spanjaarden hier ook lang onze streken overheerst hebben. Op een gegeven moment zijn die Vikingen gewoon opgegaan in de toplaag van onze bevolking.”
Ofwel hebben de Vikingen hier als notoire verkrachters gewoon genetisch een diepere stempel gedrukt? Dat Vikingen verkrachters waren, is weer zo’n stereotypering die Marc Van der Steene graag uit de wereld wil helpen. Het feit dat hij vier jaar geleden voor het ‘Vikingen’ koos, komt vooral omdat Vikingen zo’n familiemensen waren. “Ik ben zelf al lang een geschiedenisfreak”, legt Marc uit. “Greetje komt uit een binnenschippersfamilie. Ze is heel erg in het nautische geïnteresseerd. We leerden het Viking Genootschap kennen tijdens het scheepvaartevenement WaterrAnt aan het MAS in Antwerpen. Onze dochter Soetkin is nu op kamp met de Antwerpse zeescouts.”
Vrouw evenwaardig aan man
“Ik was net als Marc geïnteresseerd in levende geschiedenis, maar ik wou geen tijdsgewricht waarin ik de vrouw aan de haard moest spelen. In de Vikingtijd waNee, ren vrouwen evenwaardig aan de mannen. Ze hadden dezelfde rechten. Als de mannen ‘op Viking’ waren – want het woord ‘Viking’ verwijst eigenlijk naar een activiteit, het betekent op reis gaan – kreeg de vrouw de sleutel van de boerderij en werd ze voor alles verantwoordelijk. Dat sprak me aan. Het gaat niet om het vechten, maar om het familieleven en de ambachten. Wij naaien zelf onze linnen kleding. Katoen bestond nog niet in onze contreien. Dat is pas later uit Amerika gekomen.”
Van andere re-enacters hoorde ik dat Vikinggroepen momenteel populair zijn door de Iers-Canadese historische dramaserie Vikings, gebaseerd op de saga’s van Ragnar Lothbrok. Zelf zijn Marc en Greetje geen fan van die reeks. “Ik ben na enkele afleveringen afgehaakt. Vikingen hadden helemaal geen dreadlocks... De Frankische vrouwen hadden liever Vikingmannen, omdat ze veel hygiënischer en verzorgder waren dan de Frankische mannen. In elk Vikinggraf ligt een kam. Er zijn geen bewijzen dat ze vol tatoeages stonden. En dan al die schmink in die reeks... Ja, ze kleurden hun oogleden soms zwart, ter bescherming tegen de zon, om beter over de zee te kunnen turen.”
“Ons beeld van Vikingen is sterk
gekleurd onder invloed van de Kerk”, zegt Marc. “Wie waren de kroniekschrijvers hier? De monniken. Zij schreven dat de Vikingen kloosters en kastelen plunderden. Dat klopt wel, omdat als ze met een reeks schepen aankwamen ze veel voedsel nodig hadden. Aan boord van zo’n schip zaten dertig roeiers. Maar in de grond waren de mensen die in de boten zaten boeren op zoek naar landbouwgrond. De mentaliteit van de Vikingen was helemaal anders dan hier. Het waren fiere mensen die persoonlijke roem en rijkdom nastreefden. Ze waren nog niet gekerstend. Terwijl de mensen hier onder invloed van de Kerk was ingepeperd dat ze zich moesten onderwerpen en kruipen voor de wil van God. Zelf schitteren was godslastering. Alle pastoors stonken een uur in de wind. Het was hier triestig gesteld met de lichaamsverzorging. En dan komt daar ineens zo’n trots, zelfbewust volk uit het noorden. De Arabieren, bijvoorbeeld, schreven helemaal anders over de Vikingen. Zij vonden Noormannen fijne mensen om zaken mee te doen.”
Fantasie van Wagner
Het valt op dat we niemand met een gehoornde Vikinghelm zien. “Natuurlijk niet”, riposteert Marc. “Dat is een negentiende-eeuws verzinsel van Richard Wagner, uit zijn opera Die Walküre, als verwijzing naar de duivel.”
Koning Erik Blauwtand zet zich aan het stuur van de Nøkkvi. Hij legt nog eens het verschil tussen bakboord en stuurboord uit en geeft dan als een echte koning het ritme aan. De riemen kletsen in het water. Greetje en Marc moeten zien dat ze synchroon roeien, net als Jan en Dieter. Dieter, ook wel Grettir genaamd, blijkt de zoon van Erik Blauwtand. Terwijl Jan uit Limburg nog maar net nieuw is in het Viking Genootschap. “Ik was al veel langer met de Vikingperiode bezig. Ik maak zelf mijn eigen messen en zo... Eigenlijk dacht ik dat ik in Vlaanderen gedoemd was om een eenzame Viking te blijven en dat er enkel in Zweden gelijkgezinden bestonden. Tot ik dus het Viking Genootschap leerde kennen en ontdek dat er nog veel meer mensen zoals ik zijn.”
Jan zal net als Greetje en Marc als slaaf moeten beginnen voor hij vrije Viking kan worden. Want ja, Vikingen hadden dus ook slaven. “Maar ze moesten hun slaven wel goed verzorgen. Wat je niet kan zeggen over de behandeling die de lijfeigenen hier in onze streken ontvingen. Die waren zelfs geen eigenaar van hun eigen lijf. Wie waren er dan de barbaren?”
Terwijl een visser langs de kant zijn duim opsteekt, blaast Erik Blauwtand op een hoorn. De sfeer is luimig. Erik vult de avond met zijn mythologische vertellingen uit de Edda, zeg maar de Bijbel uit het hoge noorden. Hij lijkt een jukebox waarin iemand in plaats van een muntje een heel geldbiljet heeft gestoken. Erik stopt niet. Je voelt dat de miskenning van het belang van de Vikingtijd zijn brandstof is. “Terwijl in Antwerpen, Gent, Kortrijk maar ook in de Kempen zoals Hoogstraten nog tal van Vikingsporen terug te vinden zijn. Walcheren en heel Zeeland waren Vikinggebied. Toch lijkt het erop alsof de Vikingtijd hier in ons land opzettelijk weggewist is geweest, onder invloed van de geestelijken, die een heidens volk zo barbaars mogelijk wilden afschilderen. Tot in de jaren zeventig werd er hier ‘Van de Noormannen verlos ons, Heer!’ in de kerken gebeden.”
Erik dankt zelfs zijn voornaam aan de Vikingen. “Toen mijn moeder zwanger was van mij, moest ze een tijdje platliggen. Een kennis kwam haar altijd bezoeken en vertelde over de verhalen van Eric de Noorman, een stripreeks, die toen net in de krant verscheen. “Als het een jongen is, moet je hem Eric noemen”, drong die kennis aan. Mijn moeder wou om te beginnen liever een meisje, en als ze toch de tegenslag had dat het een jongen werd, wou ze een Lieven. Maar uiteindelijk heeft die kennis haar zin gekregen. Gelukkig heeft mijn vader er nog Erik met een ‘k’ van gemaakt, zoals de échte Vikingen, en niet met een ‘c’ zoals in de strip.”
Daarna was er geen ontsnappen meer aan. Op zijn 7de kreeg Erik zijn eerste Vikinghelmpje en intussen slaapt hij met zijn vrouw in een drakenbed en heeft hij thuis een Vikingtroon. De hoofdman van het Viking Genootschap is nu een semiprofessionele Viking.
Slag bij Hastings
Als de jachthaven Het Gevaer weer aan de einder opdoemt, zijn we bij het tapijt van Bayeux en de Slag bij Hastings op 14 oktober 1066 beland, eigenlijk het einde van de Vikingtijd.
“Groot en rank als palmbomen”, zo omschreven de Arabieren de Vikingen. We begrijpen wel een beetje waarom de Frankische vrouwen verliefd werden op die Noormannen als we Jan en Dieter met hun baard en opgeschoren haren het drakenschip zien aftuigen. Het is tijd om de buit te verdelen. Met een vrije Vikinggeest verlaten we Het Gevaer. Een avondje ‘Vikingen’ is de beste pil tegen het jachtige leven.