Woord ‘zwartrijden’ ter discussie

Ook al is er geen enkele klacht

Dat Duitse vervoermaatschappijen de term ‘zwartrijden’ niet gebruiken, zorgt voor ophef in Duitsland. Sommigen loven dat aandacht besteed wordt aan discriminerende taal, anderen begrijpen niet dat een overheidsbedrijf zich hiermee bezighoudt. Bij ons mijdt de NMBS de term al langer en nu beslist ook de MIVB te volgen.

Het begon met een rondvraag van het Duitse Bild, waaruit bleek dat verschillende openbaarvervoermaatschappijen in Berlijn, München en Hamburg beslisten om schwarzfahren (‘zwartrijden’) niet langer te gebruiken omdat dat woord wordt geassocieerd met racisme. Voortaan hebben ze het over ‘reizen zonder geldig vervoerbewijs’.

Zwartrijden verwijst nochtans helemaal niet naar mensen met een zwarte huidkleur die zonder ticket reizen. “De term komt uit het Duits, waar schwarz verwijst naar ‘illegaal’, naar wat zich in het donker afspeelt”, zegt professor historische taalkunde Freek Van de Velde (KUL). “Vandaar ook ‘zwarte markt’, ‘zwartwerk’ en ‘zwartgeld’.”

Het nieuws van Bild leidde niettemin tot heel wat ophef in Duitsland, met uitgesproken reacties vanuit én tegen het wokekamp. Opvallend: het inspireerde wel de Brusselse MIVB, die er naar eigen zeggen nog nooit bij had stilgestaan, om de term voortaan ook te vermijden.

De NMBS gebruikt hem al een hele tijd niet meer, in tegenstelling tot De Lijn, die zelf nooit de link legde met racisme en daar ook nog nooit op aangesproken werd. Ook bij Unia hebben ze geen weet van klachten over de term.

Absurd

Voeren we dan een verhitte discussie over iets waar niemand aanstoot aan neemt? “Je kunt moeilijk inschatten wat de gevoelswaarde van een woord is als je zelf geen betrokken partij bent”, waarschuwt VRT-taalexpert Ruud Hendrickx.

Youssef Kobo, die als zwarte ondernemer naar eigen zeggen zelf strijdt tegen racisme en discriminatie, noemt het schrappen van de term “absurd”. “In mijn netwerk zijn er mensen van alle kleuren van de regenboog. Nog nooit heb ik iemand horen klagen over de term ‘zwartrijden’. Niemand die tegen discriminatie strijdt, ligt hiervan wakker.”

Professor Van de Velde wijst er nog op dat soortgelijke discussies uit het verleden aantonen dat je een bodemloos vat probeert te vullen. “Vroeger had men het over een ‘gebrekkige’, dan over een ‘gehandicapte’, later over een ‘mindervalide’. En voor ‘andersvalide’ zoekt men ook al minder aanstootgevende alternatieven. Maar hun leven hebben we er niet toegankelijker mee gemaakt.”