Gazet van Antwerpen Stad en Rand
“Ongevaarlijk voor mens en dier, maar niet snel klein te krijgen”
René van der Vlugt
Hoogleraar plantenvirologie
“Het is niet altijd even zichtbaar of een tomaat besmet is en hierdoor wordt het moeilijk te voorspellen of een tomaat al dan niet nog kan worden verkocht.”
Het vaccin dat Stoffels Tomaten in samenwerking met een Nederlandse firma zou hebben ontwikkeld, zou een milde variant van het virus bevatten, maar dat was genoeg om alarmbellen te doen afgaan. “Je hebt maar een paar deeltjes van het Tomato Brown Rugose Fruit Virus nodig om een nieuwe infectiegolf in gang te zetten”, legt plantenviroloog René van der Vlugt uit. “En raak er dan maar eens van af.”
Het Tomato Brown Rugose Fruit Virus of ToBRFV-virus kan onder meer de tomaat, paprika, aubergine, Spaanse peper en andere gewassen die behoren tot de nachtschadefamilie beschadigen. Het heeft evenwel geen invloed op de consumptie van tomaten en vormt geen gevaar voor mensen en dieren. Gelukkig maar, want het beestje is bijzonder besmettelijk. Het virus behoort tot de zogenaamde tobamovirussen en kan ook via zaad overgedragen worden op jonge planten. Wanneer besmet zaad, planten of vruchten in de handel terechtkomen, kan het virus over grote afstanden worden verspreid.
“Het ToBRFV-virus is in 2016 voor het eerst beschreven in Jordanië en wellicht al in 2014 opgedoken in Israël en in Jordanië. Sindsdien is het verspreid over de hele wereld”, zegt René van der Vlugt, hoogleraar plantenvirologie aan de universiteit van Wageningen. “Het is een broertje van het (tomaten)mozaïekvirus, dat bijvoorbeeld ook in tabak zit en ontzettend lastig kapot te krijgen is. Het veroorzaakt mozaïekvorming (lichte en donkere plekken, red.) op jonge bladeren en rotte bruine of gele vlekken op vruchten, waardoor die onverkoopbaar worden.”
Welke symptomen je kunt terugvinden, hangt heel erg af van het tomatenras en in welke omstandigheden het geteeld wordt, onderstreept van der Vlugt. “Dat verschilt van kweker tot kweker. Daardoor is het niet altijd even zichtbaar of een tomaat besmet is en wordt het moeilijk te voorspellen of een tomaat al dan niet nog verkocht kan worden, wat dan weer tot problemen kan leiden. ToBRFV blijft ook maandenlang kleven aan oppervlakken zoals jassen, gebruikte gereedschappen of gsm’s en op die manier verspreidt de ziekte zich als een lopend vuurtje.”
Quarantaine-organisme
Het tomatenvirus is zodanig persistent, dat het haast onmogelijk te bestrijden valt. “Antivirale middelen bestaan er eigenlijk niet”, geeft Van der Vlugt aan. “Zelfs bij mensen ondervinden we de grootst mogelijke moeite om een geschikt middel te vinden dat de ziekte de kop in kan drukken. ToBRFV is vrijwel niet dood te maken met een vaccin. De belangrijkste reden daarvoor is dat een virus in cellen zit. Als je er komaf mee wil maken, moet je ook het organisme waarin het virus zit, doden. En dat is een lastig verhaal. Uit onderzoek weten we dat je planten of plantensappen waarin het virus voorkomt, een tiental minuten bij negentig graden moet verhitten voordat je het virus doodt.”
Het virus kan ook onnoemelijk hoge concentraties bereiken in zieke planten én je hebt maar een paar deeltjes nodig om de besmetting over te dragen. “Daardoor is een nieuwe infectiegolf al snel in gang gezet. En geraak er dan maar eens van af”, waarschuwt de viroloog.
Het ToBRFV-virus is opgenomen op de lijst met quarantaine-organismen van de EU. Die omvat alle plantpathogenen die als schadelijk worden beschouwd en niet mogen ingevoerd of verspreid. “Het mag dan absoluut onschadelijk zijn voor mensen en dieren, maar het vormt wel een behoorlijke bedreiging voor ontzettend veel teelten”, zegt Van der Vlugt.
Als een coronavaccin
De praktijk waarbij de tomatenkweker een verboden vaccin ontwikkelt om doelbewust tomatenplanten te besmetten om die zo resistent te maken tegen het virus, doet bij de plantenviroloog een belletje rinkelen. “Je kunt het vergelijken met het vaccineren van mensen tegen corona. Ook planten hebben een soort afweersysteem. En als je een plant injecteert met een bepaalde variant, een zogenaamd stamvirus dat relatief weinig schade toebrengt, dan kan dat die plant beschermen tegen een andere stam van het virus die beduidend gevaarlijker is.”
De toepassing van zo’n zwakke stamstrategie gebeurt vandaag al in de tomatenteelt, maar dan met een compleet ander middel. “Dat doen ze met het pepinomozaïekvirus (PepMV). Dat is, in tegenstelling tot ToBRFV, volledig legaal en mag dus zonder restricties gebruikt en verkocht worden”, zegt van der Vlugt.