Gedragsbioloog over vondst Markus, die al jaar overleden was: “Sociaal contact is even belangrijk als zuurstof”

Of Markus V., de man die pas een jaar na zijn overlijden bij zijn thuis in Antwerpen is gevonden, zich werkelijk eenzaam voelde in zijn alleen zijn, is niet geweten. Alleszins is het ook voor ouderen belangrijk om familie- en vriendschapsbanden te behouden. “Sociaal contact is even belangrijk als zuurstof”, beaamt gedragsbioloog Mark Nelissen.

Wie eenzaam is, heeft het gevoel te weinig sociale contacten te hebben. Of heeft het gevoel dat de relaties die hij of zij heeft, niet diepgaand genoeg zijn. Heel veel vragen over eenzaamheid en wat ertegen te doen, zijn nog open. Maar dat het onze gezondheid negatief beïnvloedt, is wel duidelijk. Studies tonen aan dat eenzaamheid de werking van ons immuunsysteem aantast. Mensen die eenzaam zijn, hebben zelfs meer kans om vroegtijdig te sterven, en dat zou vergelijkbaar zijn met het overlijdensrisico van mensen met obesitas.

Gedragsbioloog Mark Nelissen had in zijn boeken al vaker aandacht voor eenzaamheid. “Sociaal contact is net zo belangrijk voor de mens als zuurstof”, zegt Nelissen. “Eenzaamheid is nefast voor een goede gezondheid. Helaas zitten we daar met een paradox: mensen die ouder worden – al zijn er altijd uitzonderingen – gaan hun contacten, onbewust, afbouwen. Terwijl juist zij er baat bij hebben om de kans op gezond ouder worden te vergroten.”

Verbannen

Is er dan geen verschil tussen graag alleen zijn en zich eenzaam voelen? “Graag alleen zijn is een persoonlijkheidskenmerk, en hoeft ook geen probleem te zijn. Het is het eenzame gevoel dat nefast is. Dat is wat de mens ook ervaarde die 10.000 jaar geleden uit zijn gemeenschap verbannen werd. Iemand die in een zorginstelling woont, is niet alleen, maar kan zich ook heel eenzaam voelen bij gebrek aan contact met zijn of haar groep. De kinderen of kleinkinderen die zich nauwelijks nog laten zien, bijvoorbeeld.”

Is het risico op eenzaamheid groter in een stad dan in een dorp? “Je zou dat in het algemeen kunnen stellen, omdat in een kleinere gemeenschap mensen elkaar meer kennen. Anderzijds zijn er in die zin ook dorpjes in de stad, zoals bij mij op het Eilandje.”

Risico’s

Eenzaamheid kan vele oorzaken hebben: een scheiding of verlies, een slechte relatie, slachtoffer zijn van pestgedrag, geldproblemen hebben. Ook mantelzorgers die lange tijd aan huis gebonden zijn door de zorg voor een naaste, hebben meer risico op eenzaamheid. Op pensioen gaan, werkloosheid, of een verhuizing kunnen voor sommigen ook een eenzaamheidsrisico zijn. Bij lager opgeleiden wordt meer eenzaamheid gezien, en bij mensen met een migratieachtergrond. Gezondheidsklachten zijn ook een veelvoorkomende oorzaak van eenzaamheid. Denk ook aan depressies, een beperking, of dementie.

Om eenzaamheid tegen te gaan, wordt tegenwoordig veel ingezet op buurtnetwerken. Toch is niet echt scherpgesteld welk soort interventies werken. Het is eerder een hypothese dat een ‘zorgzame’ buurt voor minder eenzaamheid zorgt. Eenzaamheid is heel complex en heel individueel, zeggen experts. Wel nog een raad van Mark Nelissen: “Blijf oudere familieleden en vrienden betrekken in sociale gelegenheden. Ze voelen het zelf misschien niet zo aan, maar ze kunnen daar alleen maar baat bij hebben.”