Zelfs doven zeggen “euh”
Waarom we dat stopwoordje niet kunnen laten
Euh. Na bijna twintig jaar zijn we het nog niet afgeleerd. Nog altijd kunnen we geen vijf zinnen na elkaar zeggen, zonder het stopwoord ‘euh’. Gisterenavond was dat weer duidelijk in de nieuwe reeks ‘Zeg Eens Euh’ op VIER. “Omdat we bang zijn voor stiltes”, zeggen taalkundigen.
HASSELT -
Nostalgie op tv. Negentien jaar nadat de VRT stopte met ‘Zeg Eens Euh!’, is het programma gisteren zijn tweede jeugd begonnen op Vier. Het basisconcept is gebleven: vertel iets, zonder dat je het stopwoord ‘euh’ gebruikt. Nog altijd lukt dat amper. “Omdat we bang zijn voor stiltes. Wanneer we praten en het even niet meer weten, gooien we er het tussenwerpsel – de officiële benaming – ‘euh’ tussen. Zo kunnen we snel nadenken maar blijven we wel aan het woord. Een trucje dat we onbewust van onze ouders overnamen”, zegt linguïst Peter Debrabandere, hoofdredacteur van Neerlandia/Nederlands van Nu.
Het scherpt de aandacht
Maar het woordje ‘euh’ heeft ook een functie voor de luisteraar. Dat ontdekte de Nederlandse taalwetenschapper Gert Verhulst presenteert op VIER een nieuwe versie van het populaire spelprogramma ‘Zeg Eens Euh’. Hans Rutger Bosker. Hij gaf proefpersonen plaatjes met naast elkaar vertrouwde objecten (bijvoorbeeld een hand) en minder vertrouwde (bijvoorbeeld een naaimachine). Telkens zei een stem op welk plaatje ze moesten klikken. Wat bleek: wanneer de proefpersoon een ‘euh’ hoorde, keek hij direct naar het onbekende object. “Door de ‘euh’ kan de luisteraar dus voorspellen dat er een wat moeilijker woord komt. Het scherpt zijn aandacht.” ‘Euh’ is zo’n essentieel tussenwerpsel dat zelfs doven het gebruiken. “Wanneer wij het even niet meer weten, roffelen we met de vingers of maken we met de hand een opwaaiend gebaar, samen met een twijfelende mimiek”, zegt de Federatie van de Vlaamse Doven en Slechthorenden.
Afleren of niet?
Maar waarom zeggen we net ‘euh’? “Omdat het de makkelijkste klinker is”, zegt Pol De Meyere, voorzitter van de Vlaamse logopedisten. “Het is de eerste klinker die een baby vormt, al na zes weken. Het is het geluid dat het minste energie vergt. Voor een ee-klank moeten we de mond al sperren, voor een ui-klank de lippen tuiten.” Logopedisten zijn dan ook niet overtuigd van de noodzaak om het euh’en af te leren. “Zolang de euh’s niet afleiden van de inhoud, storen ze niet”, zegt logopedist Stefaan Lefevere. Ton Soons van het bureau Winning Words, dat leert speechen, laat cursisten wel ont-euh’en. “Onder andere door trager te praten, te ademen met de buik en de voeten stevig op de grond te houden. Maar eerlijk, een paar weken later is iedereen toch weer aan het euh’en.”