Al zes jaar geen controle op wat u met ecocheques koopt

Winkels verkopen probleemloos producten die allesbehalve ecologisch zijn

Winkels kunnen al zes jaar zonder problemen nietecologische producten verkopen in ruil voor ecocheques. De uitgevers van de cheques moeten daarop toezien, maar de laatste reeks controles dateert al van 2011.

Na die laatste controles bepaalden de uitgevers dat winkels voortaan zelf hun vestigingen moesten controleren op het naleven van de voorwaarden. “Dat is zo vastgelegd in het contract tussen winkels en de uitgevers”, klinkt het.

Uit een praktijktest van onze krant bij vijf ketens - Gamma, Krëfel, Hubo, MediaMarkt en Aveve - blijkt echter dat zelfs producten die schadelijk zijn voor het milieu eenvoudig te kopen zijn met ecocheques. “Daarom hebben wij een half jaar geleden bepaald dat een onafhankelijke instelling eind 2017 nieuwe controles zal uitvoeren”, zeggen de uitgevers. Momenteel ligt er ook een voorstel op tafel om de ecocheques af te schaffen, maar dat geraakt voorlopig niet gestemd.

Winkels die ecocheques aanvaarden voor milieuvriendelijke producten, konden de voorbije zes jaar op die manier ook ongestoord producten verkopen die allesbehalve goed zijn voor het milieu. De laatste externe controles, een verantwoordelijkheid van de uitgevers van de ecocheques, dateert immers al van 2011. “We rekenen erop dat de winkelketens zelf hun vestigingen controleren”, klinkt het bij de federatie van uitgevers van maaltijd-en ecocheques, die voor eind dit jaar wel nieuwe controles gepland heeft.

De ecocheque staat al een tijdje onder druk. Te duur en te veel administratieve last, klinkt het. Nadat de vier federale meerderheidspartijen N-VA, CD&V, Open Vld en MR eind januari een wetsvoorstel indienden om de cheque te vervangen door een nettoloon, leek de definitieve begraving zelfs een feit. Onder druk van de uitgevers en na een negatief advies van de Raad van State geraakte dat voorstel tot op vandaag echter niet gestemd. Die ecocheque bestaat al sinds 2009, en geeft de werkgevers de mogelijkheid om hun werknemers een belastingvrije premie van maximaal 250 euro per jaar te geven. De Nationale Arbeidsraad (NAR) legt tweejaarlijks vast welke milieuvriendelijke producten en diensten met die cheques betaald kunnen worden. De bedoeling van de cheque was dan ook dubbel: enerzijds de koopkracht verhogen, anderzijds de werknemer milieubewuster maken. Vorig jaar genoten 1,6 miljoen Belgen van dat voordeel, goed voor een totaal bedrag van 232 miljoen euro.

Mystery visits

Al vrij snel na de lancering bleek echter dat handelaars die lijst niet al te strikt interpreteerden, en ook andere, energieverslindende producten verkochten in ruil voor ecocheques. Daarop kondigde de Vouchers Issuers Association (VIA), de federatie van uitgevers van cheques waartoe ook Sodexo en Edenred behoren, in 2011 een reeks controles aan. Een onafhankelijke organisatie voerde tussen april en september 2011 een reeks mystery visits uit in 249 verkooppunten. Vier winkels, oftewel 1,6 procent, vielen drie keer op rij door de mand en mochten bijgevolg geen cheques meer innen. “De ecocheques hebben met vlag en wimpel de vuurproef doorstaan”, besloot de VIA optimistisch.

Sindsdien bleven de controles uit. Volgens zowel de Nationale Arbeidsraad als de FOD Werkgelegenheid,Arbeid en Sociaal Overleg is dat een bevoegdheid van de uitgevers zelf. Die besloten, in de hoerastemming na de controles in 2011, echter een systeem van autoregulering toe te passen. “De winkelketens tekenden een contract met de uitgevers, waarin staat dat zij zelf hun vestigingen zullen controleren op het naleven van de voorwaarden”, zegt een woordvoerster van VIA. “Ook klanten kunnen bij ons een klacht indienen als zij merken dat een winkel de lijst met producten niet respecteert. Dat gebeurt ook, en dan brengen wij de hoofdzetel op de hoogte. Of er dan sancties volgen? De hoofdzetel moet dan zelf maatregelen nemen.”

Concurrenten controleren

Kortom, de voorbije zes jaar konden winkels ongestoord ook niet-milieuvriendelijke producten aan de man brengen in ruil voor ecocheques. Iets wat klanten handig uitspelen bij ketens die de lijst van de Nationale Arbeidsraad wel willen respecteren. “Omdat wij regelmatig te horen krijgen van klanten dat ze bij de concurrentie een bepaald product wel met ecocheques kunnen kopen en bij ons niet, doen wij niet alleen interne, maar ook externe controles”, zegt Sven Degezelle, CEO van Media Markt. “Dat houdt in dat wij deurwaarders naar de concurrentie sturen, als mystery shopper. Anders kunnen we onmogelijk met gelijke wapens blijven strijden.” Concurrent Krëfel bevestigt al deurwaarders, gestuurd door andere winkels, over de vloer te hebben gehad. “Maar zelf doen wij daar niet aan mee”, klinkt het.

Pittig detail: bij Media Markt konden wij zonder problemen niet-hervulbare inktpatronen kopen. “Ook intern letten wij daar heel hard op en voeren we veel controles uit, maar we zijn niet heiliger dan de paus. We gaan de betrokken vestiging daar meteen op aanspreken”, besluit Degezelle.

Nieuwe controles

Omdat ook de uitgevers van de cheques merkten dat de lijst vaak niet gerespecteerd werd op het terrein, planden zij na overleg met de NAR in november 2016 al nieuwe controles. Tot op heden werden die echter nog niet uitgevoerd. “Dat komt omdat de NAR zich momenteel nog beraadt over een uitbreiding van de lijst”, zegt een VIA-woordvoerster. “Daarna maken we die bekend via een communicatiecampagne, tegen het einde van het jaar willen we dan starten met een reeks controles, vergelijkbaar met 2011.”